бел. пісьменнік. Скончыў БДУ (1930), Кінаакадэмію ў Маскве (1938). У 1932—36 на кінастудыі «Белдзяржкіно» ў Ленінградзе. З 1924 друкаваў апавяданні, бытавыя абразкі, нарысы (зб-кі «У прасторы», 1926, «Камунары» і «На розныя тэмы», 1931, і інш.). Аўтар аповесці «Рыгор Галота» (1929), казак і апавяданняў для дзяцей, сцэнарыяў маст. і дакумент. фільмаў («Дняпро ў агні», 1937, з Р.Кобецам; «Георгій Скарына», 1963, і інш.).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Бушава́ць, у розных значэннях (БРС, Шат., Касп.). Рус.бушева́ть, укр.бушува́ти, польск.buszować (лічыцца запазычаннем з укр., гл. Брукнер, 50; Слаўскі, 1, 51), балг.бушу́вам. Параўн. далей серб.-харв.бӳшити ’ўпасці з шумам’, славен.búšiti (аб агні) і да т. п. Як дзеяслоў, які азначае ’шумець і да т. п.’, звязана з *bux!, *buxati (Слаўскі, 1, 51; БЕР, II, 95; параўн. і Брукнер, 50). У значэнні ’буйна расці, разрастацца’, можа, звязана з слав.*buxnǫti ’набухаць, набракаць’, *bujьnъ ’буйны’ (гл. Праабражэнскі, 1, 57; Брукнер, 50; Фасмер, 1, 256; Шанскі, 1, Б, 242).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тушкава́ць1 ‘тушыць мяса, гародніну, бабку на малым агні ў закрытым посудзе’ (Растарг., Рэг. сл. Віц.; в.-дзв., Сл. ПЗБ), тушкова́ць ‘тс’ (ТС). Укр.тушкува́ти ‘тс’. Генетычна звязана з прасл.*tušiti ‘гасіць’ (Праабражэнскі, 2, 23; Скок, 3, 528; ЕСУМ, 5, 689) і ўтварылася шляхам далучэння да асновы памяншальнага суфікса ‑ка і *‑ov‑a‑ti. Сюды ж тушко́ваны ‘тушаны’ (ТС, Растарг.).
Тушкава́ць2 ‘ухутваць (дзіцё, старога)’ (Растарг.). Укр.тушкува́ти ‘хутаць, захінаць’, зату́шкати ‘закрыць’, якое, паводле ЕСУМ (5, 689), звязана з туши́ти ‘гасіць’. Дакладней, відаць, ‘закрываць, захінаць’, пераноснае да тушы́ць2, гл. папярэдняе слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прэць, -э́ю, -э́еш, -э́е; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Гнісці, тлець ад сырасці або цеплыні.
Мокрае сена прэе.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Станавіцца вільготным, сырым ад цеплыні.
Зямля вясной прэе.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Павольна даходзіць да гатоўнасці на жары, на невялікім агні.
Бульба прэе.
4. Пацець, пакрывацца потам (разм.).
Прэе дзед у ватоўцы на такім сонцы.
|| зак.сапрэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е (да 1 і 4 знач.), упрэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е (да 1, 3 і 4 знач.) іувапрэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е (да 1, 3 і 4 знач.).
|| наз.прэ́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
barbecue
[ˈbɑ:rbɪkju:]1.
n.
1) сма́жаніна на сьве́жым паве́тры; пі́кнік са сма́жанінай
2) жаро́ўня f.
2.
v.t.
1) сма́жыць цэ́лую жывёліну ці кава́лкі мя́са на адкры́тым агні́
2) сма́жыць мя́са ці ры́бу ў во́йстрым со́ўсе
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сцебану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
1.Аднакр.да сцябаць, сцёбаць.
2. Ужываецца замест таго ці іншага дзеяслова для вызначэння дзеяння, якое адбываецца з асаблівай сілай, энергіяй і пад. Тут яго [Сотнікава] згледзелі, ззаду данёсся крык і недалёкі стрэл — куля імпэтна сцебанула па ягоных штанах.Быкаў.На шашы ўспыхнулі агні і сцебанулі аж па вярбе, што ў Выжлятніка па агародзе.Пташнікаў.Палыхаючы, зноў сцебанула неба маланка.Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бага́ч, бога́ч ’агонь’ (палес., Маш.), ’агонь, вогнішча, касцёр (палес., вусн. паведамл. Краўчука: разложы́ багачу́ погріцца), агонь, што дабываеце крэсівам’ (палес., вусн. паведамл. Краўчука). Слова амаль што знікла. Укр.бага́ч, бога́ч ’агонь, вогнішча, касцёр’. Бясспрэчна, звязана з укр.бага́ття ’агонь’ (гл. Маш., 159). Народная этымалогія тлумачыць назву багач тым, што агонь можа зрабіць багата шкоды, унясе багата маёмасці (гл. Маш., там жа; таксама ўласныя запісы. — Р. К.). Патабня (ЖСт, 1891, 111, 117) лічыць, што ў аснове назвы ляжыць міфалагічнае ўяўленне агню багацеем, і параўноўвае з гэтым уяўленне ў Рыгведзе Агні-домаўладыкі валадаром багаццяў. Сюды ж бага́ч, бага́тнік ’свята 8.IX’ (Шат., Інстр. II).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пячы́ ’скварыць, смажыць, пячы, прыпякаць’ (ТСБМ, Нас.; Яруш.; ашм., Стан.; Сцяшк., Шат.; Сл. ПЗБ), печ ’тс’ (Бяльк.); рус.печь, польск.piec, чэш.péci, в.-луж.pjec, н.-луж.pjac, палаб.piet, славен.pẹ̑ci, серб.-харв.пѐћи, балг.пека́, макед.пече, ст.-слав.пешти. Прасл.*pekti (гл. пекці), першаснае значэнне ’пячы на адкрытым агні’, параўноўваюць са ст.-інд.pácati ’гатуе, смажыць’, алб.pjek ’пячы’, грэч.πεσσω ’варыць’, з метатэзай сюды ж літ.kèpti, лат.cept ’пячы’ (Глухак, 474; Шустар-Шэўц, 2, 1073; Бязлай, 3, 19; БЕР, 5, 132; ESJSt, 11, 636). Формы з ‑ч‑ па аналогіі з формамі цяп. ч. пячэ́ш, пячэ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ВАРАНОВІ́Ч Адольф Усцінавіч
(н. 15.6.1940, в. Мікольцы Мядзельскага р-на Мінскай вобл.),
бел. пісьменнік. Скончыў Мінскае маст. вучылішча (1960). Да 1989 працаваў мастаком на Аршанскім ільнокамбінаце. З 1991 у час. «Полымя». Дэбютаваў вершамі ў 1957. З 1970 выступае як празаік. Паказвае жыццё сучаснай бел. вёскі, складанае і супярэчлівае, няпростыя чалавечыя лёсы. Сцвярджэнне высокіх маральных каштоўнасцей — асн. пафас лепшых яго твораў, якія вызначаюцца дакладнымі псіхал. партрэтамі герояў, увагай да выразных дэталяў, жывой нар. мовы.