◎ По́хлапні ’моцныя, густа сплеценыя лапці з анучамі да кален’ (Сержп., Отч., 5; паўн.-усх., КЭС). Да пахлапень (гл.), паводле тыповай мадэлі, параўн. пыхрясьні ’прыгожыя лыкавыя лапці’, шчарбаты ’лапці, якія складаліся толькі з падэшвы’ і пад. Падрабязней пра назвы абутку гл. Мацкевіч, Грынавяцкене, БЛ, 43, 3–19, а таксама Вахрас, Наим. об., 29.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раскарані́цца ’абзавесціся сям’ёй’ (Сл. ПЗБ). Відаць, ад карані́цца ’разрастацца, укараняцца’, параўн. ст.-бел. корень, якое акрамя значэння ’корань’, мела таксама значэнне ’племя, род’ (Ст.-бел. лексікон). Важна адзначыць, што роднасная форма літ. *keróti значыць не толькі ’пускаць карані’, але і ’разрастацца ўшыркі’, ’выпускаць новыя галіны (пра наземную частку дрэва, куста)’. Гл. ко́рань.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сці́пры ’шчыльны, сціснуты, збіты’, ’моцны, цвёрды, трывалы’ (Ласт.). Паводле Ластоўскага (там жа, 448), у выніку кантамінацыі сціслы і сперты (гл. перці), што малаверагодна; хутчэй з літ. stiprùs ’моцны, цвёрды, трывалы’, старое stìpras ’моцны; мужны’, лат. stiprs ’моцны’, адносна якіх гл. Смачынскі, 604. Фіксацыя толькі ў слоўніку Ластоўскага можа сведчыць ігра штучнае ўтварэнне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тако́лечы ’нядаўна, толькі што’ (Сцяшк.). Няясна; другая частка слова адпавядае ‑колечы (гл.), прадстаўленаму ў спалучэннях каліколечы (гл.), хто‑ко́лечы ’хто-небудзь’, што‑ко́лечы ’што-небудзь’, утворанаму са спалучэння часціц *‑kole (ESSJ SG, 1, 318) і ўзмацняльнага ‑чы (параўн. цяперачы) або з *tako‑lĕ‑či, гл. так, а таксама ESSJ SG, 1, 305, 319.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бегатня́, ‑і, ж.
Тое, што і беганіна. Праз хвілін пяць.. [Міхалка], стомлены за дзень бегатнёй за каровамі, моцна спаў. Чорны. І толькі .. [Рыгор] паспеў падысці к дзяўчыне, як сярод пасажыраў падняўся рух і бегатня. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
безуце́шны, ‑ая, ‑ае.
Які не мае ўцехі, якога нельга паслабіць, зменшыць уцехаю. Безуцешная туга. □ Ачнулася толькі пад вечар яна У змрочным палацы Барыны З бядою сваёй безуцешнай адна, У лютай няволі дзяўчына. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
беф-стро́ганаў, нескл., м.
Мясная страва з невялікіх кавалкаў струганага мяса ў падліве. Як толькі афіцыянтка наважылася паставіць перад Кумейшам беф-строганаў, ён выставіў руку і загадаў: — Дайце сёння біфштэкс з рысам. Кавалёў.
[Ад фр. boeuf — ялавічына і ўласнага імя.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грана́тнік, ‑а і ‑у, м.
1. ‑а. Паўднёвае фруктовае дрэва або куст сямейства гранатавых з ярка-чырвонымі кветкамі; гранат 1. / ‑у; у знач. зб. Пасадка гранатніку.
2. ‑у; толькі адз. Драўніна гэтага дрэва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гэтакса́ма, прысл.
Разм. Тое, што і таксама. Чаркашын паявіўся ў дзвярах гэтаксама, як і ў акне. Прасунуў доўгія рукі ў белых рукавах і пачаў адчыняць другую палавіну дзвярэй — была адчынена толькі адна. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́труціць, ‑тручу, ‑труціш, ‑труціць; зак., каго-што.
Вынішчыць каго‑, што‑н. хімічным спосабам, атрутай; вымарыць. Вытруціць мышэй. // перан. Поўнасцю знішчыць, выкараніць. Вялікая крыўда магла вытруціць з душы ўсё, пакінуць толькі сумныя ўспаміны. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)