стрэ́ляны, ‑ая, ‑ае.

1. Такі, у якога стралялі; забіты са стрэльбы (пра дзічыну). Стрэляная слонка. // Які пабыў у баях, абстраляны. Стрэляны салдат. // перан. Вопытны, бывалы, які ўсё зведаў і да ўсяго прывык. [Валодзя:] — [Цішка] сам гаварыў. Да таго ж, відаць, стрэляны хлопец. Федасеенка. / у знач. наз. стрэ́ляны, ‑ага, м. Стрэлянаму, цёртаму ў жыцці з успамінам хочацца прайсці па слядах юнацтва. Русецкі.

2. Выкарыстаны для стральбы. Калі манеўры скончыліся, Слабодка хадзіла збіраць на балота стрэляныя патроны. Навуменка.

•••

Стрэляны верабей (стрэляная птушка) гл. верабей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

таргава́ць, ‑гую, ‑гуеш, ‑гуе; незак.

1. Збіраючыся купіць што‑н., прыцэньвацца, дамаўляцца аб цане. Калі ж япрукі жывыя, то іх трэба яшчэ важыць, таргаваць і разоў дваццаць пляснуць далонню аб далонь прадаўца. Колас. Бывалы яшчэ здалёк убачыў высокага, статнага Нічыпаровіча, які азартна таргаваў нешта ў спекулянта. Новікаў.

2. Разм. Тое, што і гандляваць. [Шэя:] — У .. [сваякоў] вялікі магазін — ботамі таргуюць. Гартны.

3. перан. Зневаж. Рабіць прадметам гандлю (пра людзей, іх пачуцці і пад.). Таргаваць сумленнем. □ І ён [Даніла] сцярогся таго зброду, Якім не цяжка таргаваць. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

уратава́цца, ‑туюся, ‑туешся, ‑туецца; зак.

Разм. Уберагчыся ад небяспекі, гібелі, знішчэння; выратавацца. [Бавылёк] яшчэ не ведаў, што яму рабіць, як уратавацца ад бяды. Якімовіч. Я не спадзяваўся ўратавацца ад пагоні і рыхтаваўся прыняць бой. Шамякін. Байцы ўцякалі, каб уратавацца, але, пакінуўшы акопы, траплялі яшчэ ў большую небяспеку. Марціновіч. // Унікнуць чаго‑н. непрыемнага, непажаданага. Змітрок Бядуля ўратаваўся ад нападаў, перабраўшыся ў «Маладняк». Лужанін. Грыбоў яны назбіралі і нават ад таго першага, вялікага дажджу ўратаваліся шчасліва, схаваўшыся хто ў кабіне, а хто пад машынаю. М. Стральцоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фізіяно́мія, ‑і, ж.

1. Твар чалавека. Наташа ўбачыла, як з Шуставай фізіяноміі спаўзла ўсякая фанабэрыстасць. Шчарбатаў. [Чыбук:] — А як.. [жонка] з сябе? Ну, з фізіяноміі, з цела? [Дзяцел:] — Нічога. Спраўная. Мележ. // Выраз твару, грымаса. Потым Максім сустрэў Пуцыну год з пяць назад. У таго была кіслая фізіяномія, нібы ён праглынуў якога слімака. Дзятлаў. // Разм. Чалавек, асоба. У хату ўвайшлі тры заспаныя фізіяноміі.

2. перан. Індывідуальны знешні выгляд каго‑, чаго‑н., чые‑н. адметныя рысы. [Буднік:] — Сацыяльная міміка ў такіх людзей багатая, а фізіяноміі няма. Галавач.

[Фр. phisionomie.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ценявы́, ‑ая, ‑ое.

1. Які мае адносіны да ценю (у 2, 6 знач.). Ценявыя ўзоры. Ценявая праекцыя. Ценявы тэатр. Ценявыя фарбы.

2. Які знаходзіцца ў цяні (у 1 знач.); неасветлены. Ценявы бок вуліцы. □ Некалі гэтая.. [ігруша] раскошна і маляўніча развіналася над хатай, яе лісце было да таго густое, што пры невялікім дожджыку ўвесь ценявы бок страхі аставаўся сухі. Кулакоўскі.

3. перан. Адмоўны, непажаданы. Ценявыя бакі жыцця Багдановіч раскрываў з настолькі вялікім пачуццём меры, што раскрыццё іх было ў яго сапраўды не «кветкамі зла». Лойка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

падысці́ сов.

1. подойти́;

п. да стала́ — подойти́ к столу́;

ка́тэр падышо́ў да пры́стані — ка́тер подошёл к при́стани;

падышо́ў тэ́рмін зда́чы экза́менаў — подошёл срок сда́чи экза́менов;

2. (подо что-л.) подойти́;

п. пад мост — подойти́ под мост;

3. (оказаться подходящим по размерам, качеству и т.п.) подойти́, прийти́сь впо́ру;

4. (о тесте) подойти́, подня́ться;

◊ п. не з таго́ бо́ку — подойти́ не с той стороны́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

уве́сці

1. éinführen vt; heréinführen vt (у напрамку да таго, хто гаворыць); hinéinführen vt (у напрамку ад таго, хто гаворыць);

уве́сці во́йскі ў го́рад вайск die Trúppen in die Stadt éinmarschieren lássen*;

2. (уцягнуць у што-н, схіліць да чаго-н):

уве́сці ў выда́ткі j-m Únkosten [Áusgaben] verúrsachen; j-n in Únkosten stürzen;

◊ уве́сці ў зман írreführen vt, in die Írre führen;

3. (пастанавіць) éinführen vt;

уве́сці мо́ду éine Móde éinführen;

уве́сці надзвыча́йнае стано́вішча паліт den Áusnahmezustand verhängen (дзе-н über A);

уве́сці ў эксплуата́цыю эк in Betríeb sétzen [nehmen*];

уве́сці ў дзе́янне éinsetzen vt;

уве́сці каго-н у курс (спраў) j-n in éine Sáche éinführen, j-n von dem [über den] Stand der Dínge unterríchten

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

daleki

dalek|i

далёкі;

~i krewny — далёкі сваяк;

~a przyszłość — далёкае будучае; далёкая будучыня;

~i jestem od tego, by ... — я далёкі ад таго, каб...;

Daleki Wschód — Далёкі Усход;

to jest ~ie od prawdy — гэта далёка ад праўды;

z ~a — здалёк, здалёку

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

подо́бно нареч., предлог с дат. падо́бна (да каго, да чаго, на каго, на што); (так же, как) такса́ма, як (хто, што); (как) як (хто, што); (словно) ні́бы (хто, што);

подо́бно тому́, как со́лнце освеща́ет зе́млю падо́бна да таго́ (на то́е), як со́нца асвятля́е зямлю́;

поступи́л подо́бно свои́м предше́ственникам зрабі́ў такса́ма, як яго́ папярэ́днікі;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

за..., прыстаўка.

I. Утварае дзеясловы са знач.:

1) пачатак дзеяння, напр.: заапладзіраваць, захварэць, закрычаць, заспяваць, забегаць, замахаць;

2) закончанасць, вынік дзеяння або стану, напр.: забяліць, завязаць, запакаваць, засохнуць, зацвярдзець;

3) выхад дзеяння за межы звычайнага або дапушчальнага, напр.: забавіцца, загаварыцца, захваліць;

4) распаўсюджанне дзеяння за якія-н. межы, напр.: заехаць (за дом), зайсці (за сцяну), заслаць (на край свету);

5) адхіленне ўбок ад асноўнага напрамку руху з кароткачасовым спыненнем, напр.: забегчы, заехаць, заглянуць (да знаёмых).

II. Утварае назоўнікі, прыметнікі, прыслоўі са знач.: які знаходзіцца на тым баку чаго-н., ззаду або за межамі чаго-н., напр.: заакіянскі, завуголле, загарадны, задворкі, залетась, заўчора.

III. Утварае якасныя прыметнікі і прыслоўі і абазначае перавышэнне якасці, напр.: завельмі, завузкі, завялікі, замнога, занадта.

IV. Утварае прыслоўі са знач.: у межах таго перыяду, які называецца словам без прыстаўкі; да наступлення новага перыяду, напр.: замалада, засветла, зацемна, зацепла.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)