Пераложак ’вузкі праход па засеяным полі’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Паводле ілюстрацыі, маецца па ўвазе мяжа, якая ў параўнанні з засеяным полем з’яўляецца фактычна вузенькім пералогам. Да пералог (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зачарне́ць, ‑ее; зак.
1. Вылучыцца сваім чорным колерам, паказацца (пра што‑н. чорнае). Мінулі дробны лес, і перад .. [Стафанковічамі] зачарнела вёска. Чорны.
2. Пачаць чарнець; стаць чорным. Зачарнела і запахла на полі ралля. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
змо́ра, ‑ы, ж.
Тое, што і зморанасць; стома. Яніна ідзе і ідзе шпарка, каб замарыцца і забыць пра ўсё. Але зморы няма. Мурашка. На дзяўчынку пала змора, Спіць яна ў полі чыстым. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вадзі́ца, ‑ы, ж.
Ласк. да вада́ (у 1 знач.). Звініць песня ў полі, звініць, Уторыць сярпу і касе, Бурліцца вадзіца з крыніц, Купаецца сонца ў расе. Купала. У светлай крыніцы Вадзіца-жывіца. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зычлі́вы, ‑ая, ‑ае.
Які жадае дабра другому; прыхільны, спагадны. Полі нязвычна было бачыць сваю вечна сярдзітую, непадступную гаспадыню ў ролі дабрадушнай, зычлівай цёткі. Арочка. // Які выяўляе схільнасць, ласку, дабрату. Зычлівы голас. Зычлівая ўсмешка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рознагало́сіца, ‑ы, ж.
Тое, што і рознагалоссе. У галаве мітусілася рознагалосіца гукаў, чутая ўдзень на полі. Мележ. Гарачая рознагалосіца пачуццяў — і няёмкасць, і гордасць, і патаемнае шчасце — зноў зашумела ў Алесевай галаве. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вале́шнік ’абгароджанае месца для жывёлы ў полі або ў лесе’ (Яшк.). Да валіць, валяцца. Параўн. рус. вальнище ’месца, дзе адпачываюць дзікія жывёлы’. Магчыма, слова збліжана з вольха або валежнік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прысцё́л ’камель, гузыр’: у прысцёл ’каласамі на гузыры (укладка снапоў ячменю, проса на полі для высушвання)’ (ТС). Бязафіксны дэрыват ад *прысла́ць (гл. слаць): ’тое, чым сцелюць’ — ’камель, гузыр (снапа)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ільня́ненне ’трава, якая застаецца на льняным полі пасля таго, як выберуць лён’ (Жд. 2). Кандэнсат састаўной назвы ільняное поле з суф. ‑енн‑е; як макавенне, гуркавенне і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́мач ’вымаклае месца ў пасевах’ (Юрч., Яшк.); ’лажок у канцы ці сярэдзіне поля’ (Яшк.). Ад вы́мак (гл.) з суф. ‑jь. Параўн. рус. вы́мочка ’пустое месца ў полі, дзе вымаклі пасевы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)