ка́йтэн
(яп. kajten = нябесная змена)
японскі добраахвотнік-смяротнік, які кіраваў тарпедай; дзейнічалі ў час 2-й сусветнай вайны.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Віка́рый ’намеснік архірэя ў праваслаўнай царкве ці епіскапа або прыходскага свяшчэнніка ў каталіцкай царкве’ (БРС, КТС). Запазычана з царкоўнага с.-вяк.-лац. vicārius ’намеснік’ < лац. vicis ’змена’ (Праабражэнскі, 1, 83; Фасмер, 1, 314; Брукнер, 621; Махэк₂, 689; Скок, 3, 592) ці з польск. wikary (Булыка, Запазыч., 63).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заваро́т, ‑у, М ‑роце, м.
1. Рэзкая змена напрамку руху; паварот (у 1 знач.). Вось і канец поля, жняярка робіць тут заварот. Лупсякоў. Ля пад’езда загудзела машына і, зрабіўшы заварот, ірванулася ад штаба. М. Ткачоў.
2. Месца, дзе змяняецца напрамак; паварот. Вось з-за рачных заваротаў выплываюць рыбакі са сваімі снасцямі; сур’ёзныя, павольныя постаці. Колас.
•••
Заварот кішак — непраходнасць кішэчніка, выкліканая перакручваннем кішачных петляў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераме́на, ‑ы, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. пераменьваць — перамяніць.
2. Замена аднаго другім. Дзедава настаўленне было доўгім. Усе яго часткі вялі да таго, каб коні не адчулі перамены гаспадара-даглядчыка. Ермаловіч.
3. Змена, паварот да чаго‑н. іншага. Яшчэ адна вялікая перамена сталася з Лукавіцыным — ён стаў шчырым беларусам. Крапіва.
•••
Перамена дэкарацый — пра змену абставін, агульнага выгляду чаго‑н. і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ізаэнтрапі́чны
(ад іза- + энтрапія)
звязаны з нязменнасцю энтрапіі;
і. працэс — змена стану фізічнай сістэмы, калі не змяняецца яе энтрапія.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
інтэрмітэ́нцыя
(лац. intermittentio = церарыванне)
перыядычная змена дэбіту крыніц, абумоўленая рытмічнай зменай газавага ціску, што найбольш яскрава праяўляецца ў гейзерах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Балебу́шачкі ’варэнікі з мясам’ (Мат. Гродз.), балэбу́шачка ’варэнік з мясам’ (Сцяшк. МГ). Таго ж паходжання, што і бала́буха, бала́бу́шка (гл.), г. зн. ад асновы балаб‑, якая часта выступае ў назвах круглых прадметаў і яды з цеста. Змена формы балаб‑ > балеб‑, мабыць, з’яўляецца вынікам дысіміляцыі (а — а > а — е).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перакрой: перакрой малады ’месяц у другой квадры’, перакру́й маладзіка ’тс’ (капыл., лоеў., ЛА, 2), укр. перекрій ’тс’, рус. перекрой, ’змена фазы месяца; пачатак сходных дзён пасля поўні; поўня’, стараж.-рус. перекрой ’пачатак сходных дзён пасля поўні’ (1282 г.). Усходнеславянскае ўтварэнне, што ўзыходзіць да прасл. *per‑krojiti ’перакроіць’, гл. кро́іць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паваро́т, ‑у, М ‑роце, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. паварочваць — павярнуць (у 1, 3–6 знач.) і паварочвацца (у 1 знач.) — павярнуцца (у 1, 2 знач.). // Поза, у якой знаходзіцца цела або частка цела. [На фотакартках] са сцяны, у розных паваротах, паглядалі прыгожыя маладыя твары. Ракітны. // Пераход ад адной пары года да другой. У леце пачыналася ўжо тая ледзь значная змена, той паварот часу, калі жыццё прыроды ідзе на спад. Колас.
2. Месца, дзе дарога, рака, вуліца і пад. паварочвае, адхіляецца ўбок. Выйсці з-за павароту. □ Праз колькі хвілін параход схаваўся за паваротам ракі. Краўчанка. Машына рванулася ўперад і знікла за паваротам. Чарнышэвіч.
3. перан. Поўная змена ў развіцці, у становішчы, у ходзе чаго‑н. Паварот у жыцці. Паварот падзей. Паварот размовы. □ Варвара і разгубілася і абрадавалася адначасова ад такога нечаканага павароту справы. Васілевіч.
•••
Ад варот паварот — катэгарычная адмова на чыю‑н. просьбу, зварот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Náchwuchs
m -es
1) маладня́к (аб лесе, аб жывёле)
2) падраста́ючае пакале́нне, зме́на
3) спарт. маладзёжная кама́нда
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)