Вурва́лак ’кусок палена, цурбалак’ (дзярж., З нар. сл.; Нар. сл.). Ад вы́рваць ’адарваць, аддзяліць’ з пераходам ы > у, гл. вы́рвалак ’вялікі кавалак’ (Бяльк.), або урва́ць ’захапіць, адарваць’; параўн. урвала́ ’жарт, каламбур’ (сакольск., Арх. Федар.), што адпавядае польск.kawał ’тс’ (і ’кусок, кавалак’). Параўн., аднак, бурва́лак ’палена і інш.’ (гл.), для якога ўказваюць літоўскую крыніцу (Арашонкава і інш., БЛ, 3, 36), і паралельныя формы гродз.ушва́лак і бушва́лак ’кусок палена’ (Цых., ад *шваліць?), брагін.ушва́рак ’тс’ (Шатал., ад шва́рнуць ’шпурнуць’?) і інш., адносна спарадычнай замены в на б у ізаляваных словах параўн. Машынскі, Kultura, 2, 2, 856, 884.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
трыумвіра́т
(лац. triumviratus, ад tres, trium = тры + vir = муж)
1) саюз трох палітычных дзеячаў у Старажытным Рыме перыяду заняпаду рэспублікі (I ст. да н. э.), які імкнуўся захапіць вярхоўную ўладу;
2) перан. тры асобы, якія аб’ядналіся для сумеснай дзейнасці.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
4.што. Падвергнуць чаму-н., што абазначана назоўнікам; прызначыць што-н.
Н. штраф.
Н. спагнанне.
◊
Налажыць галавой (разм.) — прапасці, загінуць.
Налажыць лапу (руку)на што (разм.) — захапіць што-н., падпарадкаваць сабе.
|| незак.накла́дваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз.налажэ́нне, -я, н. (да 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нахапа́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
1.Захапіць, схапіць многа чаго‑н. [Сынклета Лукічна:] — Не давай [коней]! Амелька будзе па начах сваю сядзібу апрацоўваць... Нахапаўся [зямлі] і на дачку і на сына...Шамякін.
2.перан.Неадабр. Павярхоўна, выпадкова засвоіць што‑н. Нахапацца новых слоў. □ За шмат гадоў работы Бялоцкі нахапаўся сяго-таго з сельскагаспадарчых ведаў. Але ж гэта былі абрыўкі, лахманы, адарваныя часам ад.. навукі.Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
угрэ́бцііуграбці́, уграбу, уграбеш, уграбе; уграбём, уграбяце; пр. угроб, уграбла і уграбла, угрэбла і уграбло; заг. уграбі; зак., што.
1. Загрэбці што‑н. куды‑н. Угрэбці салому ў гумно. Угрэбці жар у печ.
2.перан.Разм.Захапіць, прысвоіць што‑н. Пасля таго, як Хурс угроб сабе ў рукі заводзік, ён некалькі дзён і [начэй] праседзеў на ім разам з майстрам.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
захо́плівацьнесов.
1. (силой овладевать кем-, чем-л.) захва́тывать;
2. (брать с собой) захва́тывать;
3. (уводить, уносить куда-л.) увлека́ть;
4. застава́ть, захва́тывать, застига́ть;
5. (заставать) захва́тывать, застига́ть;
1-5 см.захапі́ць1-3, 5, 7
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
nap
I[næp]1.
v.(-pp-)
1) прыкархну́ць, задрама́ць
2) to catch napping — захапі́цькаго́ зьняна́цку, нечака́на або́ непадрыхтава́ным
2.
n.
дрымо́та f., перасо́нак -ку m.
II[næp]
n.
ворс -у m. (на ткані́не)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Сы́зма ’раскол, раздзел цэркваў’ (Нас.), ’пустая неўрадлівая зямля’, ’скупы, злы, благі чалавек’, ’хто жыве ў недастатку’ (Сл. ПЗБ), ’бязбожнік’ (Арх. Федар.), ’скрытная, хітрая, каварная і сквапная асоба’ (мсцісл., З нар. сл.), ’злы, благі чалавек’ (Шатал., гродз., Нар. лекс.), ’цвёрдая нявырабленая ўтравелая глеба’ (Янук.), сызматы́к ’раскольнік, іншаверац’, сызматы́чка ’іншаверка’ (Нас.), сюды ж таксама сусмасты́к ’уніят, далучаны да праваслаўя’ (Бес.), сасмасты́к ’чалавек, які насуперак усяму імкнецца захапіць нешта’ (Цых.). Ст.-бел.схизма, сцызма ’рэлігійны раскол’ запазычана са ст.-польск.schizma, schizmatyk (Карскі, Белорусы, 163; Кюнэ, Poln., 100; Булыка, Лекс. запазыч., 181, 174), відаць, пераважна вусным шляхам з пераасэнсаваннем запазычанага слова. Параўн. схізма. Няясныя шляхі развіцця значэння ’неўрадлівая зямля’.