бел. Каля поўнай міскі шмат сяброў. Дзе мёд, там і мухі. Дзе шмат прысмак, там зграя сабак. На ласы кусок знойдзецца раток. Абы харчы, а едакі знойдуцца.
рус. При пиве и бражке много братьев. На обеде все соседи, скатерть со стола ‒ и дружба сплыла. При пире, при бражке ‒ все дружки, при горе-кручине ‒ все ушли. Есть пирожок, есть и дружок. При доброй године и кумовья побратимы.
фр. A table bien servie beaucoup d’amis (За хорошо сервированным столом много друзей).
англ. No friendship is strong that owes its rise to a pot (Дружба, зародившаяся за столом, не крепка).
нем. Leer faß, leere Freundschaft (Пустая бочка ‒ пустая дружба). Siedet der Topf, so blüht die Freundschaft (Кипит горшок, процветает дружба).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Лубя́нка дроблены з лубу ці бяросты кораб для захоўвання чаго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ; палес., З нар. сл.), ’кош памерам у 5–6 гарцаў’ (Шат.), ’вялікая бочка для зерня’ (Ян.), ’калыска, сплеценая з лыка, каранёў хвоі’ (Шат.; шчуч., З нар. сл.; рагач., лях., Сл. ПЗБ), ’абечак’, ’прыстасаванне для зімняй лоўлі ракаў’ (ТС). Укр.лубʼя́нка ’павозка, абшытая лубам’, гуц. ’будан, пакрыты лубам’, рус.пск., ярасл., іван., алан., смал., перм.лубя́нка ’куфар’, ’кош’, ’лубок’, сімб. ’лубяны будан’, польск.łubianka ’кошык з лубу’, ’воз, пакрыты лубам’, каш.łëbʼonka ’жлукта’; łubianki ’бакавыя дошкі ў санях’. Паўн.-слав.luběn‑ъka ўтворана ад прасл.luběnъ (Слаўскі, 5, 273). Да луб1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лі́павачка, ліпо́вачка ’бочачка, выдзеўбаная са ствала ліпы’ (круп., Нар. сл.; бялын., Янк. Мат.; віл., смарг., Сл. паўн.-зах.), лі́паўка ’пасудзіна з ліпы для мёду’ (Сержп. Борт., Грыг., Жд. 1, Сл. паўн.-зах.), ’каробка з ліпавай кары’ (Шат.; в.-дзвін., Шатал.; віл., З нар. сл.), ’пасудзіна з тоўстага дуплістага дрэва для збожжа’ (КЭС, лаг., Мат. Гом.)., маз., б.-каш.ліпоўка ’выдзеўбаная з ліпы пасудзіна для мёду, ператопленага нутранога тлушчу’ (З нар. сл., Мат. Гом.), ’бочка з ліпы для збожжа, мукі’ (віл., круп., астрав., Сл. паўн.-зах.). Укр.липівка, рус.варонеж.ли́повка ’бочачка з ліпы’. Утварылася з ліпавы і суф. ‑ка (гл. Сцяцко, Афікс. наз., 115).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трыбу́лька ‘скарада, Allium schoenoprasum L.’ (гродз., Кіс.), ‘дробная цыбуля’ (Гарэц.). Параўн. укр.трибу́лька ‘цыбуля-скарада, Allium L.’, трембу́лька ‘тс’, ‘дробная цыбуля для пасадкі’, рус.трибу́лка ‘цыбуля-шалот’. Паводле ЕСУМ (5, 634), назва перанесена з требу́ля ‘маркоўнік цямянечналісты, Anthriscus сеrefolium Hoffm.’, які таксама, як і цыбуля, ужываецца ў кулінарыі ў якасці вострай прыправы. Назва апошняга запазычана праз польскую мову (trzebuła, trzebula, trzebulka, trybulka і з несапраўдным насавым — trębulka), дзе з чэш.třebule (< *čřebule, паводле Бочка (Studia Etym. Brun., 49) < *čerbūlʼa) < італ.cerfoglio, якое ўзыходзіць да лац.cerefolium < ст.-грэч.χαιρέφυλλον (Брукнер, 580; Махэк, Jména, 168–169; Махэк₂, 656). Паводле SWO (1980, 779), узыходзіць да лац.tribulus ‘асот, Sonchus L.’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пусты́в разн. знач. пусто́й; (не сплошной — ещё) по́лый;
~та́я бо́чка — пуста́я бо́чка;
п. ко́лас — пусто́й ко́лос;
п. шар — пусто́й (по́лый) шар;
п. чалаве́к — пусто́й челове́к;
~ты́я чу́ткі — пусты́е слу́хи;
~та́я ціка́васць — пусто́е любопы́тство;
○ ~та́я паро́да — горн. пуста́я поро́да;
◊ ~то́е ме́сца — пусто́е ме́сто;
з ~ты́мі рука́мі — с пусты́ми рука́ми;
п. (дурны́) смех — глу́пый (дурно́й) смех;
пераліва́ць з ~то́га ў паро́жняе — перелива́ть из пусто́го в поро́жнее;
сысці́ на п. кане́ц — дойти́ до ру́чки;
за́тычка ад ~то́й бо́чкі — отставно́й козы́ бараба́нщик;
бі́цца за п. мех — дра́ться из-за пустяко́в;
п. гук — пусто́й звук;
~та́я кішэ́нь — пусто́й карма́н;
п. млын — пустоме́ля
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Simul ac quis misertus est, memoria interiit
Як толькі хто робіцца бедным, аб ім ніхто не ўспамінае.
Как только кто становится бедным, о нём никто не вспоминает.
бел. Хто ў бядзе і ў вялікім няшчасці не быў, той і праўдзівых прыяцеляў не знае. Ёсць у каліце́ ‒ сядай на куце, а на плячах хатуль ‒ пытаюць: «Адкуль?» Радня да чорнага дня.
рус. Хлеба нет ‒ друзей и не бывало. Скатерть со стола ‒ и дружба сплыла. Все други, все приятели до чёрного лишь дня. Все доброхоты, а в нужде помочь нет охоты. На обеде все соседи, а пришла беда ‒ они прочь как вода.
фр. Ami de table est bien variable (Друг за столом очень изменчивый).
англ. When poverty comes in at the door love flies out at the window (Когда в дверь входит бедность, в окно вылетает любовь).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Бо́нда1 ’бочка’ (Касп., Нас., Гарэц., Др.-Падб.). Наўрад ці ёсць нейкая сувязь з бо́нда2 (гл.). Хутчэй таго ж паходжання, што і бо́ндар, бо́дня (гл.), бо́нда, мабыць, з бо́дня. Гл. Краўчук, БЛ, 1975 (7), 65.
Бо́нда2 ’бохан хлеба; круг каўбасы; булка, печаны хлеб; скаціна; скавароднік, перапечак; пасаг; закваска ў дзяжы і г. д.’ (шмат значэнняў, гл. Нас., Чач., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Інстр. II, Сцяшк., Сцяшк. МГ, Сцяц., Некр.). Падрабязна гл. Крывіч, 1923, 3, 51–52. Укр.бо́нда, польск.bonda. Запазычанне з літ.bandà (таксама шмат значэнняў). Гл. Урбуціс, Baltistica, V (1), 1969, 50–51. Падрабязна Непакупны, Мовознавство, 1969, (3); Сцяц., Нар., 22. У ст.-бел. мове бонда засведчана з XV ст. (Булыка, Запазыч.).
Ку́па2 ’сухі, здробнены торф’ (Нар. лекс.), ’перагной’ (Яшк.), ’дзе гоняць смалу, выпальваюць попел’ (Яшк.). Гл. купіцца.
Ку́па3 ’вялікая бочка для зерня’ (ТС, КЭС, лаг.). Ст.-бел.куфа ’тс’ (з 1583 г.) запазычана з польск.kufa, якое са ст.-в.-ням.kuofa (Булыка, Запазыч., 182). Магчыма, для бел.купа крыніцай быў н.-ням. або ст.-сакс. варыянт (параўн. ст.-сакс.kōpa ’тс’).
Плывучы, трапіць куды‑н., за што‑н. Заплыць за востраў. Далёка заплыць. □ Зялёнае возера, сярод якога шэрыя выспачкі-будынкі. Куды можна заплысці па яго хвалях?Гартны.
1.(1і2ас.неўжыв.), чым і без дап. Напоўніцца, пакрыцца чым‑н. цякучым, сыпкім. Вочы заплылі слязамі. □ Грузкім глеем заплылі Скрозь старажытныя дарогі.Зарыцкі.Нанава заплыла граззю, скупа зарасла зверху травою.Крапіва.// Зрабіцца маленькім, звузіцца ад распаўнелых або распухлых шчок (пра вочы). Вочы заплылі хіжаю сыццю.Гарэцкі.
2.чым і без дап. Распаўнець (ад тлушчу, ацёкаў, пухліны і пад.). [Верхаводка:] Табе хоць трохі трэба рухацца, а то заплывеш. І так на табе лопаецца ўсё, а тады зусім, як тая бочка будзеш.Губарэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)