mowa
mow|a
ж.
1. мова;
~a ojczysta — родная мова;
~a potoczna — гутарковая мова;
części ~y грам. часціны мовы;
~a zależna (niezależna) грам. ускосная (простая) мова;
2. маўленне, вымова;
narządy ~y анат. органы маўлення;
3. прамова;
wygłosić ~ę — сказаць прамову; выступіць;
~a pogrzebowa — надмагільнае слова;
o czym ~a? — пра што гаворка?;
o tym nie ma ~y — пра гэта няма гаворкі; пра гэта няма чаго гаварыць;
odjęło ~ę — мову адняло
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
afford
[əˈfɔrd]v.t.
1) магчы́, мець магчы́масьць, дазваля́ць сабе́
We can’t afford a new car — У нас няма́ гро́шай на но́вае а́ўта
A busy man can’t afford a delay — Заня́ты чалаве́к ня мо́жа чака́ць
2) дава́ць, забясьпе́чваць, прыно́сіць, радзі́ць
Our garden affords a good supply of fresh vegetables — Наш гаро́д дае́ до́брыя збо́ры сьве́жае гаро́дніны
Reading affords pleasure — чыта́ньне дае́ прые́мнасьць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
дым (род. ды́му) м., в разн. знач. дым;
◊ з ды́мам пайсці́ — сгоре́ть;
д. каро́мыслам — дым коромы́слом;
пусці́ць з ды́мам — сжечь, спали́ть;
у д. — в дым;
няма́ ды́му без агню́ — погов. нет ды́ма без огня́;
со́рам не д., вачэ́й не вы́есць — посл. стыд не дым, глаза́ не вы́ест
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
дыхну́ць сов., однокр.
1. (испустить вздох) вздохну́ть;
2. (сделать выдох) дохну́ть;
3. разг. (повеять) поду́ть, дохну́ть;
4. разг. подыша́ть;
д. све́жым паве́трам — подыша́ть све́жим во́здухом;
◊ бая́цца д. — боя́ться дохну́ть;
д. няма́ калі́ — дохну́ть не́когда;
даць д. — дать дух перевести́; дать вздохну́ть;
д. на по́ўныя гру́дзі — вздохну́ть свобо́дно
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
рух (род. ру́ху) м., в разн. знач. движе́ние ср.;
р. машы́ны — движе́ние маши́ны;
р. во́йска — движе́ние во́йска;
няма́ матэ́рыі без ру́ху і ру́ху без матэ́рыі — филос. нет мате́рии без движе́ния и движе́ния без мате́рии;
рэвалюцы́йны р. — революцио́нное движе́ние;
○ слу́жба ру́ху — слу́жба движе́ния;
во́льныя ру́хі — во́льные движе́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Wíderspruch
m -(e)s, -sprüche
1) супярэ́чнасць
ein krásser [schárfer] ~ — рэ́зкая супярэ́чнасць
in ~ mit etw. (D) stéhen* [sein*] — супярэ́чыць чаму́-н., быць у супярэ́чнасці з чым-н.
2) пярэ́чанне
erhébt sich ~? — пярэ́чанняў няма́?
~ erfáhren* — сустрэ́ць пярэ́чанне
óhne ~ — бясспрэ́чна
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
званне, ‑я, н.
1. Афіцыйна прысвоенае найменне, якое вызначае кваліфікацыю ў галіне якой‑н. дзейнасці або службовае становішча. Воінскае званне. Званне інжынера. Званне ўрача. Вучонае званне. ▪ Аксіння Хвядосаўна Снягір — удава, муж яе, былы раённы работнік, загінуў у канцы вайны ў званні маёра. Шамякін. // Ганаровае найменне, якое прысвойваецца за якія‑н. заслугі і з’яўляецца адным з відаў узнагароды. Званне Героя Сацыялістычнай Працы. Званне заслужанага настаўніка. // Найменне, якое ўказвае на прыналежнасць да якой‑н. арганізацыі, групы і пад. Змагацца за званне брыгады камуністычнай працы.
2. У дарэвалюцыйнай Расіі — саслоўная прыналежнасць, саслоўны стан. Мяшчанскае званне. Духоўнае званне. // Уст. Тытул. Графскае званне.
3. Разм. Прозвішча, імя, мянушка. — Празвалі людзі Здрокам, і, напэўна, памрэш з гэтым казяўчыным званнем. Кандрусевіч.
•••
Адно званне — пра тое, што, захаваўшы сваё найменне, страціла асноўныя якасці, вартасці.
Ані звання каго-чаго — зусім не існуе, і ў паміне няма. — Але наконт прыватнаўласніцкага перажытку я вам магу сказаць пэўна: у мяне яго няма ані звання. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыступ, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. прыступаць — прыступіць.
2. Момант абвастрэння, узмацнення якой‑н. хваробы, хваравітая з’явы. Прыступ апендыцыту. Сардэчны прыступ. ▪ Пачнуцца прыступы радыкуліту, і ўжо зусім няможна будзе паехаць у камандзіроўку. Асіпенка. Праз тыдні тры ў Андрэя пачаліся прыступы малярыі. Дуброўскі. // Рэзкае, вострае праяўленне якога‑н. душэўнага стану, пачуцця. Прыступ гневу. Прыступ рэўнасці. ▪ Ніколі, ні ў гестапа, ні ў лагеры, ні перад аперацыяй, у .. [Зосі Савіч] не было такіх прыступаў страху, якія здараюцца часамі цяпер. Шамякін. — Мартыне! Родны!.. — усклікнуў Коўбец, і голас яго асекся, перахоплены прыступам рыдання. М. Ткачоў.
3. Атака, штурм. Ісці на прыступ. ▪ Толькі ўбачыўшы купкі сваіх таварышаў, якія .. рашучым прыступам бралі «варожую крэпасць» — высокі сумёт, хлапчук з крыкам ура пабег да іх. Лынькоў.
•••
Ані прыступу да каго — немагчыма падысці, звярнуцца да каго‑н. [Аленка] добра памятае, як хацела дагнаць.. [Сцёпку], а ён толькі воўкам зірне на яе — і ані прыступу. Колас.
Няма прыступу да каго гл. няма.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уга, выкл.
Ужываецца пры выяўленні, паказе чаго‑н. значнага, цікавага або нечаканага ў значэнні: вось як, вось яно як, вось яно што. — Уга, во які госць у нас, гаворыць .. [Даніла] сваім вечна спакойным І роўным голасам І сунімаецца ў парозе, каб напіцца вады. Скрыган. І павага мне — уга! — Ад сыноў у хаце. Бялевіч. Другі б уга як нос задраў, а Васіль Кузьміч і віду не падаў, што нешта здарылася. Лобан. — Уга, брыгадзір сімфонію слухае! — засмяяўся Пецька. Мыслівец. // у знач. вык. Многа, даволі; колькі хочаш. Нядаўна прачытаў адзін «раман»... Вады — уга! Вады — даволі! А солі, неабходнай солі — І каліва няма. Валасевіч. Гэта ў іх тут, у пасёлку, нічога цікавага няма, ды і на станцыі таксама, а ў Маскве — уга! Васілёнак. // Ужываецца пры пярэчанні, адмаўленні чаго‑н. у значэнні: не, не так. — Цішэй! — пачуўся прарэзлівы голас. — Могуць немцы поезд спыніць і выкінуць усіх нас адсюль. — Уга! — запярэчыў другі. — Будуць яны з намі валаводзіцца, ім цяпер сваю б шкуру ўратаваць! Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ара́ва ’мноства людзей (жывёл)’ (Інстр. III, Сцяшк., Бяльк.). Рус. орава, арава ’тс’, укр. орава, арава ’тс’. Коканаў (ИОРЯ, 1966, 3, 228), абвяргаючы цюркскае паходжанне, дапускаў угра-фінскае, комі-зыранскае, але ніякіх дакладных пацверджанняў крыніцы няма. Фасмер, 3, 147 (услед за Патабнёй паводле Гараева), звязвае з реветь. КЭСРЯ, Трубачоў (Фасмер, 3, 147) за Унбегаунам, BSL, 52, 173, і Міклашычам звязваюць гэта слова з ора‑ть ’крычаць’. Пераканаўчае рашэнне дае Варбот (РР, 3, 1974, 100–103), якая звязвае слова з кашуб. orava ’талака падчас ворыва’ і ўзводзіць слова да араць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)