То́ра 1 ’Пяцікніжжа Маісеева’, ’першая частка Бібліі ў яўрэяў’, ’скрутак з гэтым тэкстам’ (ТСБМ). Параўн. ідыш Tojre ’Пяцікніжжа; рэлігійнае вучэнне, дактрына’, што са ст.-яўр. thōrā́h ’вучэнне, павучанне, закон’ (Міхельсон, Рус. мысль, 670; Голуб-Ліер, 485; ЕСУМ, 5, 602).
То́ра 2 (то́ря) ’мякіна’ (Мат. Маг. 2) — у выніку характэрнага для гаворак усходу Беларусі адсячэння пачатковага а‑ ў лексеме ато́ра ’амеці’ (гл.), аналагічна да ткуль/аткуль, тлымаць/атлымаць ’адламаць’ (Бяльк.) і пад. Параўн. таксама аці́ра, аці́ры ’смецце’ (ЛА, 2) і чэш. otěřiny (sena) ’пацяруха (сена)’; усё да *terti ’церці’ з чаргаваннем галосных.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мюрыды́зм, ‑у, м.
Нацыянальна-вызваленчы рух горцаў Паўночнага Каўказа ў 19 ст., у якім рэлігійнае вучэнне спалучалася з палітычнай барацьбой супраць усіх немусульман.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прафанава́ць, ‑ную, ‑нуеш, ‑нуе; зак. і незак., што.
Апошліць (апашляць), па-невуцку сказіць (скажаць) што‑н. агульнапрынятае (ідэю, вучэнне, твор мастацтва і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
леніні́зм, ‑а, м.
Вучэнне У.І. Леніна, якое з’яўляецца далейшым развіццём і канкрэтызацыяй марксізма ва ўмовах імперыялізму і пралетарскіх рэвалюцый; ідэалогія Камуністычнай партыі Савецкага Саюза.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прасо́дыя, ‑і, ж.
Спец.
1. Сістэма вымаўлення націскных і ненаціскных доўгіх і кароткіх складоў у мове.
2. Вучэнне аб суадносінах складоў у вершы; вершаскладанне.
[Грэч. prosōdia — націск, прыпеў.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эвалю́цыя, -і, ж.
Працэс павольнага паступовага змянення каго-, чаго-н. ад аднаго стану да другога, у тым ліку працэс бесперапыннага колькаснага змянення каго-, чаго-н., які прыводзіць да якаснага змянення.
|| прым. эвалюцы́йны, -ая, -ае.
Эвалюцыйнае развіццё.
○
Эвалюцыйнае вучэнне — тэорыя аб паходжанні і развіцці жыцця.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
антало́гія 1, ‑і, ж.
Зборнік выбраных твораў, часцей за ўсё вершаў, якія належаць розным аўтарам. Анталогія беларускай паэзіі. Анталогія беларускай народнай песні.
[Ад грэч. anthologia — букет кветак (назва зборнікаў выбраных твораў старажытнагрэчаскай паэзіі).]
антало́гія 2, ‑і, ж.
У дамарксісцкай філасофіі — метафізічнае вучэнне аб асновах быцця, якое цалкам супрацьпастаўляецца гнасеалогіі і логіцы; у марксісцкай філасофіі — вучэнне аб аб’ектыўнай дыялектыцы матэрыяльнага свету, заснаванае на яго навуковым пазнанні і звязанае з гнасеалогіяй і логікай.
[Ад грэч. ōn, ontos — існае і logos — вучэнне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дэі́зм, ‑у. м.
Рэлігійна-філасофскае вучэнне (17–18 стст.), якое прызнае бога першапрычынай, тварцом свету, але адмаўляе яго ўмяшанне ў з’явы прыроды і грамадскага жыцця.
[Ад лац. deus — бог.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
індэтэрміні́зм, ‑у, м.
Ідэалістычнае філасофскае вучэнне, якое адмаўляе ўсеагульную прычынную залежнасць з’яў прыроды, грамадства, мыслення і прызнае наяўнасць беспрычыннай выпадковасці і абсалютнай «свабоды» чалавечай волі.
[Ад лац. in — не, без і determinare — вызначаць.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
натурфіласо́фія, ‑і, ж.
Філасофія прыроды, вучэнне, якое спрабавала даць закончаную сістэму ведаў аб прыродзе, грунтуючыся не на доследных даных навук, а на абстрактных прынцыпах філасофіі.
[Ням. Naturphilosophie.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)