węgieł

węg|ieł

м. вугал; рог;

~ieł domu — рог дома;

zza ~ła — з-за рага

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

oblique [əˈbli:k] adj.

1. уско́сны, не непасрэ́дны;

oblique reference (to smth.) уско́сная спасы́лка (на што-н.);

oblique hints цьмя́ныя/двухсэ́нсавыя намёкі

2. ко́сы, нахі́лены;

an oblique angle ко́сы ву́гал

3. ling. уско́сны;

oblique moods уско́сныя лады́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

а́зімут

(ар. as-simüt, мн. ад assamt = дарога)

1) астр. вугал паміж плоскасцю мерыдыяна дадзенага пункта і вертыкальнай плоскасцю, якая праходзіць праз гэты пункт і аб’ект назірання;

2) геад. вугал, які ўтвараецца зададзеным напрамкам руху і напрамкам на поўнач (параўн. пеленг 1).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

Вераце́я ’ўзгорак сярод балота’ (Касп.); ’падрыхтаванае пад поле месца; вугал або клін поля’ (Яшк.). Рус. верете́я́, вере́тье, вере́тия і г. д. Падрабязны агляд форм і этымалогію ў рус., бел. і славен. мовах дае Талстой (Геогр., 129–134). Слова лічыцца звязаным з слав. *vьrteti (: *vertьje, *vertьja). Гл. яшчэ Фасмер, 1, 297.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

склоне́ние

1. (действие) схіле́нне, -ння ср.;

2. физ., астр. схіле́нне, -ння ср.;

магни́тное склоне́ние магні́тнае схіле́нне;

у́гол склоне́ния ву́гал схіле́ння;

2. грам. склане́нне, -ння ср.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Востры, войстры (БРС, Нас., Яруш., КТС, Шат., Касп., Бяльк.). Рус. о́стрый, укр. о́стрий, го́стрий, ст.-рус., ст.-слав. остръ, польск. ostry, чэш., славац. ostrý, балг. о́стър, серб.-харв. о̏шта̑р, о̏штра, о̏штро, славен. óster, ȏstra, óstro, в.-луж. wostry, н.-луж. wótšy. Для прасл. рэканструюецца ostrъ (Махэк₂, 421). Роднаснае літ. aštras, лат. дыял. astrs ’конскі волас’, ст.-інд. áśriḥ ж. р. ’край, вугал, грань, лязо’; aśániḥ ’вастрыё стралы, кідальная зброя’, грэч. ἄκρος ’верхні, крайні’, ἄκρον ’вяршыня, край, канец’, лац. ācer ’востры’, арм. asełn ’ігла’, ст.-ірл. ēr ’высокі’ (*ak̑ros), алб. áthëtë ’кіслы, даўкі’, грэч. ὄκρις ’вастрыё, вяршыня гары’, лац. ocris ’mons confragosus’, ст.-ірл. ochar ’вугал, выступ’ (гл. Траўтман, 15; Праабражэнскі, 1, 666; Майргофер, 1, 61; Фасмер, 3, 167; там і інш. літ.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Мыс, мы́сік, мысок ’вострая частка сушы, якая выходзіць у мора, возера, раку’ (ТСБМ), ’вугал, насок, край’ (Гарэц., Нас., Бяльк.), ’нос лодкі’, ’лязо нажа’ (Касп.), мы́сікі ’канцы завязанай хусткі’ (стаўбц.). Рус. мыс, мысок, мысочек, мысик ’мыс’, ’выступ, вугал прадмета’, ’узвышша з вельмі крутымі схіламі’, ’край лесу’, ’адгор’е’, ’востраў’, ’галава рыбы’, ’грудзі каровы’. Бел.-рус. ізалекса (Вярэніч, Бел.-рус. ізал., 27). Прасл. mysъ генетычна звязана з мыса ’морда’, ’рыла’ (як, напрыклад, kopъ — kopa і інш. пары, гл. аб гэтым Ільінскі, AfslPh, 29, 162 і наст.). Параўн. адпаведнікі мыса ў іншых слав. мовах: чэш. mys < рус. мыс, славац. mys з чэш.; чэш. cip і польск. cypel з с.-в.-ням. zipf (суч. ням. Zipfel ’носік, насок’), балг. нос, серб.-харв. р̑т, славен. ŕt, макед. ’рт (што фармальна адпавядае бел. рот).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

проціле́глы

1. в разн. знач. противополо́жный, проти́вный;

п. бок ву́ліцы — противополо́жная (проти́вная) сторона́ у́лицы;

~лая ду́мка — противополо́жное мне́ние;

2. мат. противолежа́щий;

п. ву́гал — противолежа́щий у́гол

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

прамы́, -а́я, -о́е.

1. Роўна выцягнуты ў якім-н. напрамку, без выгібаў.

Прамая дарога.

Правесці прамую (наз.). Прамыя валасы (не кучаравыя). Прамая кішка (апошняя частка кішэчнага канала ў выглядзе кароткай прамой трубкі). Прамая лінія сваяцтва (радаслоўная ад бацькі да сына, ад сына да ўнука, не бакавая). П. наследнік (наследнік па прамой лініі).

2. Які непасрэдна ідзе куды-н., злучае што-н. без прамежкавых пунктаў.

Прамыя зносіны.

Гаварыць па прамым провадзе.

3. Які непасрэдна адносіцца да чаго-н., непасрэдна накіраваны на што-н. або які непасрэдна вынікае з чаго-н., без прамежкавых ступеней.

Прамыя выбары.

П. падатак.

Прамыя ўказанні.

У прамым сэнсе слова (літаральна, не пераносна).

4. Яўны, адкрыты.

П. выклік.

5. Шчыры, праўдзівы, прынцыповы.

П. чалавек.

П. адказ.

6. Такі, пры якім павелічэнне (памяншэнне) аднаго выклікае павелічэнне (памяншэнне) другога.

Прамая прапарцыянальнасць.

○

Прамое дапаўненне — у граматыцы: дапаўненне ў вінавальным склоне без прыназоўніка пры пераходным дзеяслове.

Прамы вугал — вугал у 90°.

|| наз. прамізна́, -ы́, ж. (у 1 знач.) і прамата́, -ы́, ДМ -маце́, ж. (да 5 знач.).

Прамізна тунэля.

Прамата характару.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

зачапі́ць, -чаплю́, -чэ́піш, -чэ́піць; -чэ́плены; зак., каго-што.

1. Захапіць, паддзець, каб прыцягнуць да сябе або злучыць з чым-н.

З. вядро на крук.

З. бервяно бусаком.

2. Выпадкова закрануць пры руху.

З. воссю за вугал.

3. перан. Усхваляваць, абудзіць якое-н. пачуццё; зняважыць чые-н. пачуцці.

З. за жывое.

З. самалюбства.

4. Пачаць гаворку з кім-н., сказаць каму-н. што-н.; закрануць у размове што-н.

Я не рада, што яе зачапіла.

З. дзяўчыну ў гаворцы.

|| незак. зачэ́пліваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)