Verbum

Касі́ць ₁ ’касіць (касой)’ (БРС, Шат., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах.). Дзеяслоў прасл. паходжання. Параўн. бел. касі́ць ’касіць касой’ (таксама і ў дыялектах), рус. коси́ть, ст.-рус. косити, укр. коси́ти, ст.-польск. kosić, польск. kosić (таксама і ў дыялектах), ст.-чэш. kositi ’касіць касой’, чэш. kositi ’тс’, славац. kositi, балг. кося́ ’касіць (касой)’, макед. коси, серб.-харв. ко̀сити, славен. kosíti і г. д. Прасл. *kositi ’касіць, зрэзваць; галіць і да т. п.’ Дзеяслоў *kositi з’яўляецца вытворным ад назоўніка *kosa ’каса; від зброі; серп; сякера’, ’баявая сякера’ і да т. п. Звычайна прыводзяцца роднасныя формы: ст.-інд. śásati ’рэжа’, śastrám ’нож’, дан. castrāre ’адрэзваць’ і г. д. Гл. Фасмер, 2, 345; Трубачоў, Эт. сл., 11, 133–135, 142.

Касі́ць ₂ ’разграбаць зямлю; скрэбці’ (Сл. паўн.-зах., 2): «Курыца косіць зямлю. Куры косяць ячмень. І верабʼі косяць зямлю». Паводле Сл. паўн.-зах., 2, 431, магчымае запазычанне з літ. мовы. Як крыніца прыводзіцца літ. kàsti ’тс’. Не выключаецца, што такая этымалогія можа мець месца. Але тут не вельмі падыходзіць з фармальнага боку прапануемая крыніца запазычання — літ. дзеяслоў kàsti, хоць па семантыцы ён добра адпавядае бел. лексеме. Таму можна меркаваць аб іншай крыніцы запазычання, дакладней, аб іншай форме гэтага літ. дзеяслова. Параўн. літ. kasýti ’драпаць, скрэбці’ (параўн. Фрэнкель, I, 226).

◎ Мя́ндры ’рагоз шырокалісты, Typha latifolia L.’ (Сл. ПЗБ). Балтызм. Параўн. літ. mėndrė, nendrė ’чарот’ (Грынавяцкене, там жа, 3, 101 і Liet. term., 183), лат. maldri ’тс’.

◎ Мянця́, мяньцп, мянтя, мянти, мёньця, мінця ’мянташка’ (Сцяшк., Сцяц., Смул., Сл. ПЗБ; свісл., Шатал.). Балтызм. Параўн. літ. mencia, mentė ’тс’ (Грынавяцкене і інш., Liet. term., 183).

Мікі́ш, мікішы́ ’мускулы’ (карэліц., Весці, 4, 1969). Паводле месца націску слова набліжаецца да літ. minkìšas ’мякіш’, а таксама да miñkštis, minkštìmas/minkštimà ’тс’ (там жа, 129).

Міну́лька ’чмель’ (трак., Сл. ПЗБ). З ⁺ка‑манулька ’чмелік’, якое да літ. kamãnė ’чмель’, ст.-прус. kamnet ’конь’. Пачатковае мі‑ (замест ма‑) пад уплывам міну́шкі ’канюшына’.

◎ Нашыпулі́ць, нашыпуляць ’накрышыць; дробна насячы’ (Сл. ПЗБ). Ад шыпуліць ’дробна шчапаць, рэзаць, калоць’, што з літ. šipuliuoti ’шчапаць, біць’, гл. Лаўчутэ, Балтизмы, 74 (з л-рай).

◎ Негалю́зны ’несамавіты, плюгавы’ (барыс., Шн. 2), ’няўклюдны’ (Янк. 1), негілюзны ’непрыглядны’ (Ян.). Магчыма, да літ. negaluoti ’недамагаць, хварэць, быць нездаровым’; дзеепрыметнік, аналагічны да негадзявы, негадзяшчы (гл.).

◎ Ны́зг̌ры ’пыса’ (глыб., Сл. ПЗБ). Відаць, да пдздры (гл.), параўн. славац. дыял. nozgry ’ноздры’; паводле Брукнера (367), першапачатковае значэнне ’храпа’, параўн. і літ. nasrai ’пашча звера’.

Прыко́цаць ’забіць’ (віл., Сл. ПЗБ). Няясна. Фіксацыя слова дазваляе суаднесці з літ. kùcas ’дубіна, палена’. Не выключана і кантамінацыя з незафіксаваным гукапераймальным *ко́цаць < ко́каць/ко́кнуць (гл.).

Пусты́ннік ’посуд, іншы раз плецены’ (горац., Дзіц. фальк., 631). Магчыма, звязана з літ. pūstìnis ’выдуўны, дуты’, параўн. pūstìnės kėlnės ’галіфе’, г. зн. шырэйшы ў сярэдзіне, пукаты.