Verbum

анлайнавы слоўнік

вышэ́й

1. выш. ст ад высокі höher; größer (пра рост);

2. прысл (раней – у тэксце) óben;

глядзі́ вышэ́й siehe oben (скар s.o.);

3. прыназ (за межамі, па-за) über (A);

гэ́та вышэ́й за мае́ сі́лы das geht über méine Kräfte, das überstéigt méine Kräfte;

быць вышэ́й за забабо́ны über álle Vórurteile erháben sein;

быць вышэ́й за каго-н j-m überlégen sein;

4. прыназ (вышэй па цячэнні, больш за) über (D), óberhalb (G);

вышэ́й ад паваро́ту óberhalb der Bíegung [der Kúrve [-və] ], [der Krümmung];

вышэ́й за кале́на über dem Knie;

тры гра́дусы вышэ́й за нуль drei Grad über null

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

пакіда́ць, пакі́нуць

1. lássen* vt;

пакіда́ць у спако́і in Rúhe lássen*; (не звяртаць увагі) áußer Acht lássen*;

пакіда́ць гэ́ты свет (памерці) das Lében lássen*;

пакі́нь гэ́та! lass das!;

я пакі́нуў свой сшы́так до́ма ich habe mein Heft zu Hause líegen lássen;

2. (адмовіцца, спыніць) áufhören vi (што-н mit D);

пакіда́ць рабо́ту áufhören zu árbeiten;

3. verlássen* vt; im Stich lássen* (пакінуць без дапамогі);

пакіда́ць усё álles stéhen und líegen lássen*;

пакіда́ць ха́ту [го́рад, бацько́ў] das Haus [die Stadt, die Éltern] verlássen*;

сі́лы пакіда́юць яго́ ihn verlässt die Kraft;

4. (пакінуць пасля сябе) hinterlássen* vt

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

затра́та ж

1. тс эк Áufwand m -(e)s;

затра́та эне́ргіі Energíeaufwand m;

затра́та ча́су Zéitaufwand m;

затра́та рабо́чай сі́лы Veráusgabung von Árbeitskraft;

2. часцей мн (выдаткі, расходы) эк Áusgabe f -, -n,Veráusgabung f -, -en, Kósten pl, Kóstenaufwand m -(e)s;

грашо́выя затра́ты wértmäßige [finanzi¦élle] Áufwendungen;

дадатко́выя затра́ты Nébenkosten pl;

затра́ты на амартыза́цыю Ábschreibungsaufwand m;

уско́сныя затра́ты Geméinkosten pl, índirekte Kósten pl;

агу́льныя затра́ты totále Kósten pl; Gesámtkosten pl;

пастая́нныя затра́ты Fíxkosten pl;

грані́чныя затра́ты Grénzkosten pl;

сярэ́днія затра́ты dúrchschnittliche Kósten pl; Dúrchschnittskosten pl;

3.:

з вялікі́мі затра́тамі únter gróßen Kósten

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

сабра́ць

1. (што) sámmeln vt, áufsammeln vt; áufheben* vt (з зямлі і г. д);

2. (ягады і г. д) lésen* vt, pflücken vt, sámmeln vt; с.-г сабра́ць ураджа́й érnten vt, die Érnte éinbringen*;

3. (накапіць) ánsammeln vt, ánhäufen vt;

сабра́ць кале́кцыю éine Sámmlung [Kollektión] ánlegen;

сабра́ць зве́сткі Informatiónen éinholen;

4. (склікаць) versámmeln vt, zusámmenrufen* vt, éinberufen* vt;

5. (арганізаваць, аб’яднаць) veréinigen vt;

6. (механізм, машыну) montíeren vt, zusámmenbauen vt;

7. разм (падрыхтаваць) fértig máchen (куды-н für A, in, auf A);

сабра́ць у даро́гу réisefertig máchen;

сабра́ць апо́шнія сі́лы die létzten Kräfte zusámmennehmen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

worth² [wɜ:θ] adj.

1. ва́рты, які́ мае ва́ртасць або́ кошт;

What is it worth? Колькі гэта каштуе?;

What is the dollar worth? Які цяпер курс долара?

2. ва́рты (чаго-н.), які́ заслугоўвае (чаго-н.);

be worth attention заслуго́ўваць ува́гі;

The book is worth reading. Кнігу варта пачытаць;

It is worth while reading the book. Варта пачытаць гэтую кнігу.

♦

for all one is worth infml што ёсць мо́цы, сі́лы;

not worth a damn/a straw/a red cent infml ніку́ды не ва́рты, нікчэ́мны, гро́ша ло́манага не ва́рты;

be worth one’s salt до́бра працава́ць;

be worth one’s/its weight in gold цані́цца на вагу́ зо́лата;

worth smb.’s while варты затра́чанага ча́су, намага́нняў і да т.п.;

I’ll make it worth your while. Вы аб гэтым не пашкадуеце.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

вецер / парывісты, кругавы: віхор / скразны: скразняк / сухі гарачы, у пясчаных пустынях: сухавей, самум / што выварочвае дрэвы: буралом / разбуральнай сілы: ураган / моцны і рэзкі, кароткачасовы: шквал / слабы, каля мора: брыз, вятрыска / рэзкі халодны: сівер (разм.) / халаднаваты: свяжак (разм.) / скразны: скавыш / дзьме знізу, каля зямлі: нізавік (разм.); віскуцень (абл.); віхура (паэт.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

ВЕ́КТАР

(ад лац. vector вядучы, нясучы),

1) накіраваны адрэзак пэўнай даўжыні. Абазначаецца лац. літарамі тлустага шрыфту a, A (AB — калі пачатак вектара ў пункце A, канец у пункце B) ці светлага шрыфту з рыскай або стрэлкай над імі: a̅, $\vec{a}$ , A̅B̅, A $\vec{B}$ . Даўжынёй (модулем) вектара наз. даўжыня адрэзка AB і абазначаецца AB ці |A $\vec{B}$ |.

Два вектары роўныя, калі яны паралельныя ці аднолькава накіраваныя і маюць аднолькавую даўжыню. Вектар, пачатак і канец якога супадаюць, наз. нуль-вектарам, даўжыня яго роўная нулю. Яму не прыпісваецца ніякі напрамак. Вектар, даўж. якога роўная адзінцы, наз. адзінкавым. На плоскасці ці ў прасторы ўсякі вектар можа быць паказаны накіраваным адрэзкам, адкладзеным ад пачатку каардынат. Таму вектар можна задаваць трыма сапраўднымі лікамі (x, y, z) — праекцыямі вектара на восі прамавугольнай сістэмы каардынат (каардынатамі вектара). У n-мернай прасторы вектар вызначаецца як упарадкаваная сістэма n сапраўдных лікаў (x₁, x₂, ..., x_n).

З дапамогай вектара ў матэматыцы, фізіцы і механіцы апісваюцца сілы, скорасці, паскарэнні і інш. велічыні, зададзеныя лікам і напрамкам. Гл. таксама Вектарнае злічэнне.

2) У пераносным сэнсе — пэўны кірунак у якой-н. сферы дзейнасці ці адносін (напр., у палітыцы, эканоміцы і г.д.).

А.А.Гусак.

т. 4, с. 63

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АСЦЫЛО́ГРАФ

(ад лац. oscillum ваганне + ...граф),

вымяральная прылада для графічнага назірання і запісу функцыянальных сувязяў паміж эл. велічынямі, што характарызуюць які-н. фізічны працэс. З дапамогай асцылографа вызначаюць змены сілы току і напружання ў часе, вымяраюць частату, зрух фазаў, характарыстыкі электравакуумных і паўправадніковых прылад, а з дапамогай спец. датчыкаў (напр., тэрмапары) неэл. велічыні: т-ру, ціск, паскарэнне і інш. Асцылографы бываюць нізка- (да 1 МГц) і высокачастотныя (да 100 МГц і вышэй), адна- і многапрамянёвыя, імпульсныя, запамінальныя, спец. тэлевізійныя і інш.

Святлопрамянёвы асцылограф складаецца з люстранага гальванометра (шлейфа), святлоаптычнай сістэмы і прыстасаванняў для працягвання святлоадчувальнага носьбіта запісу (напр., фотапаперы) і непасрэднага назірання, вызначальніка часу. Бывае з фатаграфічным, электраграфічным, ультрафіялетавым і камбінаваным запісам адхілення светлавога праменя, адбітага ад шлейфа, скорасць працягвання носьбіта запісу да 5000 мм/с. Можна адначасова даследаваць да 64 розных працэсаў, напрыклад пры вывучэнні вібрацый і дэфармацый у самалётах, турбінах. Электроннапрамянёвы асцылограф прызначаны для непасрэднага назірання і фатаграфавання эл. працэсаў на экране электроннапрамянёвай трубкі (ЭПТ). Сігнал падаецца на вертыкальна адхіляльныя пласціны (шпулі) ЭПТ, напружанне разгорткі пры назіранні часавай залежнасці — на гарызантальна адхіляльныя.

Літ.:

Аршвила С.В., Борисевич Е.С., Жилевич И.И. Электрографические светолучевые осциллографы. М., 1978;

Линт Г.Э. Автоматические осциллографы при измерениях. М., 1972.

П.С.Габец.

т. 2, с. 63

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БАЛЬМО́НТ Канстанцін Дзмітрыевіч

(16.6.1867, в. Гумнішчы Іванаўскай вобл., Расія — 23.12.1942),

рускі паэт. З дваран. У 1886 паступіў у Маскоўскі ун-т, у 1887 выключаны за ўдзел у рэв. студэнцкім руху. Першыя кнігі «Зборнік вершаў» (1890) і «Пад паўночным небам» (1894) прасякнуты матывамі меланхоліі, смутку, адчужанасці. Зб. паэзіі «У бяскрайнасці» (1895), «Цішыня» (1989), «Будзем як сонца» (1903) вылучылі Бальмонта як аднаго з прадстаўнікоў рус. сімвалізму. У цэнтры паэзіі — стыхійныя сілы прыроды і роўны ім герой з абвостранымі пачуццямі, душэўнымі памкненнямі. У 1905 нелегальна выехаў за мяжу. Зб. «Песні мсціўца» (Парыж, 1907) забаронены царскай цэнзурай. Уражаннем ад падарожжаў напоўнены зб. «Зарыва світанняў» (1912), «Край Азірыса» і «Белы дойлід. Таямніца чатырох каганцоў» (1914). Вітаў Лют. рэвалюцыю 1917, не прыняў Кастр. рэвалюцыі і ў 1920 эмігрыраваў. Выдаў зб. вершаў «Дар Зямлі» (1921), «Маё — Ёй. Вершы аб Расіі» (1923), «Паўночнае ззянне» (1931), «Блакітная падкова» (1937), аўтабіягр. раман «Пад новым сярпом» (1923); перакладаў творы П.Б.Шэлі (Поўн. зб. тв.), П.Кальдэрона, У.Уітмена, Э.По, П.Верлена, арм., груз., літоўскіх аўтараў. Аўтар літ.-крытычных кніг «Горныя вяршыні» (1904), «Белыя бліскавіцы» (1908), «Паэзія як чараўніцтва» (1915).

Тв.:

Полн. собр. стихотворений. Т. 1—10. М., 1908—13;

Избранное: Стихотворения;

Переводы;

Статьи. М., 1991.

П.П.Вашко.

т. 2, с. 266

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

«БАРБАРО́СА ПЛАН»

(«Barbarossa Fall»),

умоўная назва плана ваен. кампаніі фаш. Германіі супраць СССР у 2-ю сусв. вайну. Аформлены некалькімі дакументамі. Назва ад імя герм. караля і імператара «Свяшчэннай Рымскай імперыі» Фрыдрыха І Барбаросы — кіраўніка крыжовых паходаў на Усход у 12 ст. Распрацоўваўся камандаваннем герм. узбр. сіл з 21.7.1940, зацверджаны Гітлерам 18.12.1940 (дырэктыва № 21). Зыходзіў са стратэгіі «маланкавай вайны» (ням. «бліцкрыг») — завяршыць вайну да зімы 1941. Прадугледжваў раптоўнае нанясенне некалькіх моцных удараў буйнымі сіламі танкавых, механізаваных войскаў і авіяцыі з мэтай расчляніць, акружыць і знішчыць гал. сілы Чырв. Арміі на З ад рэк Дняпро і Зах. Дзвіна, захапіць гал. стратэгічныя аб’екты — Ленінград, Маскву, Цэнтр. прамысл. раён і Данецкі вугальны басейн, далейшы рух у глыб СССР і канчатковы выхад на лінію Архангельск—Астрахань. На У ад гэтай лініі меркавалася «паралізаваць з дапамогай авіяцыі» ўральскую прамысловасць. Вайну супраць СССР Гітлер разглядаў як «канфлікт двух светапоглядаў» і патрабаваў весці яе «на знішчэнне». У сувязі з Балканскай кампаніяй 1941 уварванне ў СССР перанесена з мая 1941 на 22.6.1941. Ход Вялікай Айчыннай вайны Савецкага Саюза 1941—45 сарваў поўную рэалізацыю «Барбароса плана».

Публ.:

План «Барбаросса» // Военно-ист. Журнал. 1991. № 3.

У.Я.Калаткоў.

т. 2, с. 303

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)