1. Уносіць беспарадак недарэчнымі, бязглуздымі паведамленнямі; дарэмна трывожыць. [Сцяпан:] — Аб’явіўся недалёка нейкі прапаведнік — баптыст ён там ці які чорт?.. Чмуціць народ, нас [камуністаў] называе антыхрыстамі і — чым хочаш...Пестрак.
2. Уводзіць у зман, дурыць галаву каму‑н. [Настаўнік:] — [Багатыры] чмуцяць вам галовы праз цэрквы і школы, што гэтак і павінна быць, палохаюць вас карамі ў пекле, каб вы былі паслушнымі і пакорнымі.Колас.[Маці:] — Ты чаго ж гэта, нягоднік, абняславіў дзяўчыну, а цяпер туляешся па завуголлю, другой галаву чмуціш?Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гу́нсвот ’нягоднік’ (Нас.). Параўн. польск.huncwot, чэш.hundsvut, укр.гунцвот (сюды, відаць, і ўкр.гунство ’шальмоўства’). Запазычанне з польск. мовы. Параўн. польск. форму слова, якая ўзята з ням.Hundsfott ’тс’ (літаральна ’cunnus canis’). Гл. Слаўскі, 1, 436–437; Брукнер, 173; Кюнэ, Poln., 59. Бясспрэчна, сюды адносіцца і бел.дыял. лаянкавае слова гунаво́та ’лянівае дзіця’ (Жд. 2), якое з’яўляецца сапсаваным гу́нсвот. Гл. яшчэ Кіпарскі, ScSl, 7, 62.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
rogue
[roʊg]
n.
1) няго́днік -а, махля́р -а́m.; круце́ль -цяля́m.
2) хітру́н -а́m., шэ́льма -ы m. & f., дурасьлі́вец -ўца m.
3) адзіне́ц -ца m.
rogue elephant — слон-адзіне́ц
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
villain
[ˈvɪlən]
n.
1) няго́днік -а, пага́нец -ца m.; падлю́га -і, паску́днік -а m.
2) гарэ́за -ы m.& f.; сваво́льнік, раско́л, вісус -а m., задзі́ра -ы m.& f.
3) адмо́ўны пэрсана́ж
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Лайтру́гаушац. ’вялікі гультай’, паўд.-усх. ’распуснік’ (КЭС), рус.лотрыга, лотыга ’гулянка’, лантрыга ’тс’, ланстры́га ’нягоднік’, ’абадранец’. Да ст.-бел.лотръ ’бандыт’, якое праз ст.-польск.łotr — са ст.-чэш.lotr < ст.-в.-ням.loter, lotter ’лайдак, нікчэмны чалавек’, ’блазан’ (Слаўскі, 5, 221; Фасмер, 2, 458, 523; Панюціч, 102) і экспрэсіўнага суф. ‑уга. Аб устаўным (другасным) ‑й‑ гл. Карскі, 1, 304–306. Не выключаны, аднак, уплыў лексемы лайдак (гл.). Гл. таксама латру́га, лотра.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мярза́вы, мерза́ву, мерзе́ны ’агідны, дрэнны’ (ТС), мярзя́ва ’нягоднік, паганец’ (Ян.), укр.мерзе́нний, мерзосві́тний, рус.мерзкий, ст.-рус.мьрзъкъ, чэш., славац.mrzký, славен.mŕzək, серб.-харв.мр̏зак, макед.мрзешен, мрзешник, ст.-слав.мръзъкъ. Звязана з мёрзнуць, мароз (Фасмер, 2, 603), параўн. алб.mardhem ’дрыжу ад холаду’, marth ’мароз’. Параўн. аналагічна чэш.osiuditi ’выклікаць агіду’, ostuda ’сорам’ — рус.студить, ням.Schauder ’дрыготка’ і ’жах, агіда’. Супраць такіх паралелей выступае Махэк₂ (381) і звязвае чэш.mrzeti з ц.-слав.мръсьнъ ’гідкі, агідны, жудасны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шэ́льма, ‑ы, м. і ж.
1. Махляр, несумленны чалавек; нягоднік, паганец. — Ну, мерайце, — кажу, — ды рэжце! — Куляецца аршын, маланкай ходзяць рукі — Так спрытна шэльма мерае.Крапіва.— Ага, шэльма, — захрыпеў Сцяпан, кідаючыся на .. [чалавека] і хватаючы яго за рукі.Чорны.[Беразоўскі:] — Злодзей ты, Макар, і шэльма, якіх мала... Па закону я павінен, апытаць цябе, скласці пратакол і пасадзіць за крадзеж.Чарнышэвіч.
2. Хітрун, круцель, дураслівец, махляр (звычайна ўжываецца як выражэнне захаплення, спагады, адабрэння). — Вера, ведаеш, што я скажу табе... Ты — хоць вялікая шэльма, але папраўдзе слаўная дзеўка...Зарэцкі.[Каваль:] — І дарога грыміць, І душа спявае. І людзі глядзяць і радуюцца: бач, як ляціць, шэльма!..Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ато́рва ’вісус, гультай’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Юрч.). Рус.маск.оторва, оторвиголова ’тс’. Параўн. сарвігалава; рус.сорванец, сорвиголова, укр.урвиголова, урвитель, зірвиголова. Паралелі шыбенік ’нягоднік’ (< ’павешаны’), укр.шибеник ’гультай’, польск.wisus, магчыма, рус.повеса з аналагічным пераасэнсаваннем даюць магчымасць прыняць як дапушчальнае этымалагічнае тлумачэнне Насовіча, 377: «нібы сарваўся з шыбеніцы». Магчыма і іначай: параўн. рус.сорваться с цепи, бел.дыял.сарвілаўшчына ’беднасць з-за ляноты’; рус.хоть голову оторви і інш. Так ці інакш аторва, сарвігалава адлюстроўваюць корань дзеяслова рв‑аць (гл.), у дадзеным выпадку з прэфіксам ато‑ (*otъ‑); утворана слова як бязафіксны назоўнік ад дзеяслова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́скудзь ’нягоднік’ (Варл.), ’брыда’ (Стан.), ’нечысць’ (Байк. і Некр.), по́шкудзь ’гнюс’, ’благі чалавек’ (стаўб., Сл. ПЗБ). Гл. паскуда; сумненні ў традыцыйнай этымалогіі *pa‑skǫda (< *po‑skǫditi, гл. шчадзіць, ашчаджаць) па семантычных і словаўтваральных прычынах выказвае Банькоўскі (2, 510): мяркуе пра сувязь са стараж.-рус.кудити, параўн. пракуда, гл.). Саўка (Запісы 23, 55–56) выводзіць з літ.paskaũdinti ’выклікаць боль’ < skaudùs ’балючы, пакутлівы, хворы’, чым тлумачыцца таксама варыянтнасць по‑/па‑ і “традыцыйная” для балтызмаў альтэрнацыя с/ш, што пры ўліку верагоднага ўсходнеславянскага паходжання польск.paskuda (Банькоўскі, там жа) здаецца мажлівым.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прахво́ст ’нягоднік, падлюга’ (ТСБМ, Нас.), прохво́ст ’тс’ (ТС). Рус.прохво́ст ’тс’, стараж.-рус.профо́с(с) ’наглядчык за салдатамі, узятымі пад варту; прыстаў’ (з XVII ст.). З нова-в.-ням.Profoss ’асоба на вайсковых караблях, якая сочыць за выкананнем статуту на караблі і карае яго парушальнікаў’, што другасна было набліжана да хвост (гл.). Па іншай версіі, магчыма, з с.-нідэр., нідэр.provoost < ст.-франц.prévost (франц.prévôt) ’суддзя, начальнік жандармерыі’, што з лац.praepositus < praeponere ’класці наперад’ (Фасмер, 3, 385). Беларускае слова, калі меркаваць па яго распаўсюджанню, запазычана з рускай.