Святлі́ца ‘светлы чысты пакой у хаце, прызначаны звычайна для прыёму гасцей’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Стан., Сл. ПЗБ, Шат., Касп., Бяльк.; віц., Хрэст. дыял.), светлі́ца ‘светлая, прасторная хата’ (ТС). Укр. светли́ця, рус. светли́ца, польск. świetlica, чэш. světnice, ст.-чэш. svět(l)nice ‘тс’. Ад светлы (гл.), г. зн. ‘хата або пакой, дзе не было печы ў процілегласць “курной” хаце’; гл. Брукнер, 535; Махэк₂, 596.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кура́нка 1 ’хата (курная)’ (Мат. Гом.). Да курыць (гл.).
◎ Кура́нка 2 ’вяндліна’ (Сцяшк. Сл.). Да курыць (гл.). Параўн. куралёк 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Піркойта ст.-бел. ’хаціна’ (Яблонскіс, 168) у тэксце: ’…будованя всякого, то есть… пиркоиты, драницами крытых, вырекъ…’ З літ. pirkoita < pirkia ’хата’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ку́рны
1. курно́й, чёрный;
~ная ха́та — курна́я (чёрная) изба́;
2. (дымящийся) ды́мный;
~ная галаве́шка — ды́мная голове́шка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дзе́даў, ‑ава.
Які належыць дзеду 1 (у 1, 2 знач.). Дзедава хата стаіць усімі вокнамі на возера, да сонца. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
састарэ́цца, ‑эюся, ‑эешся, ‑эецца; зак.
Тое, што і састарэць. [Порхаўка:] — Састарэўся [я] нежанатым. Гурскі. [Лявон:] Дзедава хата састарэлася,.. трэ было новую ставіць... Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шаркатлі́вы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Які ўтварае гукі, падобныя на шарканне, шаркае. Старая хата поўніцца грукатам сякер, шаркатлівым звонам пілы. Хадановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
урасці́ сов.
1. прям., перен. врасти́;
ко́рань уро́с у зямлю́ — ко́рень врос в зе́млю;
ха́та па во́кны ўрасла́ ў зямлю́ — ха́та по о́кна вросла́ в зе́млю;
2. зарасти́, порасти́;
двор уро́с траво́й — двор заро́с (поро́с) траво́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
удаве́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
Жыць удавою або ўдаўцом. // Быць адзінокім, пакінутым, занядбаным. Сялянка сціплая — Матчына хата Пры самай дарозе ўдавее. Барадулін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чыстапо́ліца, ‑ы, ж.
Чыстае поле; бязлессе. Праз якую гадзіну старая хата ў шэрай, па-начному ўжо аднатоннай, чыстаполіцы стомлена патушыла агеньчыкі [акон]. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)