ха́та, -ы, ДМ ха́це, мн. -ы, хат, ж.

1. Жылая сялянская пабудова, зрубленая з бярвення.

2. Унутраная частка такой пабудовы.

Х. была чыста прыбрана.

За чысцінёй у хаце сочаць, але ад парога хаты не мятуць (з нар.).

3. Асобны сялянскі двор, гаспадарка; асобная сям’я.

Пасёлак у дваццаць хат.

|| памянш. ха́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. (да 1 і 2 знач.).

|| прым. ха́тні, -яя, -яе (да 1 і 2 знач.).

Хатнія дзверы.

Хатнія рэчы.

Хатняя работа.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

ха́та ха́та, род. ха́ты ж.;

◊

моя́ ха́та с кра́ю — ничего́ не зна́ю не маё гары́ць — не мне тушы́ць; я не я і ха́та не мая́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ха́та ж.

1. дом м., изба́; ха́та;

2. (отдельное крестьянское хозяйство) двор м.;

у вёсцы со́рак хат — в дере́вне со́рок дворо́в;

3. (жилое помещение) дом м.;

пайшо́ў з ха́ты — ушёл и́з дому;

◊ як у сваёй ха́це — как до́ма;

выно́сіць сме́цце з ха́ты — выноси́ть сор из избы́;

чым ха́та бага́та — чем бога́ты, тем и ра́ды;

шэ́пты ха́ту гу́бяць — погов. спле́тни дом гу́бят;

што х. ма́е, хай усі́м прыма́е — погов. чем бога́ты, тем и ра́ды; что есть в печи́, всё на стол мечи́;

у сваёй ха́це і сце́ны памага́юць — посл. в своём до́ме и сте́ны помога́ют;

бага́ты Маце́й: по́ўна ха́та дзяце́й — посл. у бога́того теля́та, а у бе́дного ребя́та;

мая́ х. з кра́ю, я нічо́га не зна́ю — погов. моя́ ха́та с кра́ю, я ничего́ не зна́ю

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

ха́та, ‑ы, ДМ хаце, ж.

1. Жылая сялянская пабудова, зрубленая з бярвення. Дзе была адна пустыня — Елкі ды бярозкі. — Поле будзе, пушча згіне, Стануць хаты, вёскі. Купала. Прасторная хата-пяцісценка, хляўчук, пуня. Верхавінне гонкіх сосен гойдаецца над гонтавым дахам. Хадкевіч.

2. Унутраная частка такой жыллёвай пабудовы; жылое памяшканне. На гэты дзень і сама хата Была прыбрана зухавата: Памыты лавы, стол, падлога. Колас. У хаце прыемна пахла цёплым хлебам і напаленай печкай. Мележ. У печы патрэсквалі і стралялі на хату чырвонымі вугельчыкамі дровы. Адамчык. // Падлога (з дошак або глінабітная). А месяцы праз два так хата зарасла, Што і зайсці ў яе агідна стала. Корбан. Не хітруе і лісіца, Ёй таксама не ляжыцца: Як мятлой, хвастом пушыстым Падмятае хату чыста. Муравейка. Дзе багата гаспадыняў, там хата не мецена. Прыказка. // Птушынае гняздо. Ластаўка ўецца віхураю — Над хатаю новай клапоча. Чарот. Натрудзіць дзяцел сваю дзюбу, збудуе сабе хату, і не паспеў яшчэ ў ёй асталявацца, як, глядзіш, ужо і кватарант з’явіўся: рыжая белка ці сама.. драпежніца-сава. Якімовіч.

3. Асобны сялянскі двор, гаспадарка; асобная сям’я. Вёска на пяцьдзесят хат. □ Тады, у тую восень, і нарабілі зямлянкі пад Курачовымі Цянямі. Збіраліся хатамі — і рабілі. Пташнікаў.

4. У назвах некаторых сельскіх устаноў. Хата-чытальня. Хата-лабараторыя.

•••

Адбіцца ад хаты — не быць дома, не глядзець гаспадаркі.

Выносіць смецце з хаты гл. выносіць.

Мая хата з краю — мяне гэта не датычыцца; гэта не мая справа.

На ўсю хату — а) вельмі моцна плакаць, гаварыць, крычаць. [Агапа] моцна заплакала на ўсю хату. Мурашка; б) займаць многа месца.

Чужую хату пільнаваць гл. пільнаваць.

Чым хата багата — форма ветлівага запрашэння.

Як у сваёй хаце — тое, што і як дома (гл. дома).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ха́та ж Báuernhaus n -(e)s, häuser; Stúbe f -, -n;

◊ я не я, і ха́та не мая́ ≅ mein Náme ist Háse, ich weiß von nichts

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

хата

Том: 36, старонка: 50.

36-050_0267_%D0%A5%D0%B0%D1%82%D0%B0.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

ха́та-лаборато́рия ха́та-лабарато́рыя, род. ха́ты-лабарато́рыі ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ха́та-чыта́льня (род. ха́ты-чыта́льні) ж., ист. изба́-чита́льня

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

бабылёў бобылёв, бобыля́;

~лёва ха́та — ха́та бобыля́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

дзя́дзькаў, -кава.

Які належыць дзядзьку.

Дзядзькава хата.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)