Су́рык ’мінерал, у склад якога ўваходзіць свінец’, ’мінеральная фарба чырвона-карычневага колеру’ (ТСБМ). Паводле Булыкі (Лекс. запазыч., 95), магчыма, праз рус. су́рик з грэч. συριχόν ’сірыйскі фарбавальнік’, фіксуецца з 1679 г. Аб рус. слове гл. Фасмер, 3, 806.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

свінец назоўнік | мужчынскі род

Мяккі, вельмі цяжкі метал сінявата-шэрага колеру.

  • Сустрэць ворага свінцом (пераноснае значэнне: ружэйным агнём, кулямі).
  • Як свінцом налітая (налітыя) (пераноснае значэнне: вельмі натруджаная ад стомы, хваробы і пад. — аб адчуванні цяжару ў руках, нагах і пад.).

|| прыметнік: свінцовы.

  • С. блішчак (мінерал).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

барыт, ‑ту, М ‑це, м.

Мінерал белага або шэрага колеру крышталічнай будовы, які выкарыстоўваецца для вырабу бяліл, эмалей, а таксама ў папяровай, гумавай вытворчасці і ў медыцыне.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нефрыт 1, ‑у, М ‑рыце, м.

Спец. Запаленне нырак.

[Ад. грэч. nephros — нырка.]

нефрыт 2, ‑у, М ‑рыце, м.

Спец. Малочнабелы або зеленаваты мінерал, які ідзе на выраб упрыгожанняў і інш.

[Ад. грэч. nephros — нырка.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тэнардыт, ‑у, М ‑дыце, м.

Мінерал горка-салёнага смаку, які лёгка раствараецца ў вадзе і выкарыстоўваецца ў якасці сыравіны для содавай, шкляной і некаторых іншых галін прамысловасці.

[Ад уласн. імя.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

слюда, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Празрысты, слаісты мінерал, які прымяняецца ў тэхніцы. Параходы ў прыстанях-затонах Бралі нікель, золата, слюду. Шушкевіч. / у вобразным ужыв. Плыве, журчыць вада — Празрыстая слюда. Дзеружынскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сердалік, ‑у, м.

Мінерал, каштоўны камень бледна-ружовага, чырвонага ці аранжавага колеру; разнавіднасць халцэдону. Але падкраўся коўш магутны, Калі світанкам мора спала — Сарваў з чала блакітнай бухты Карону з сердалікаў і апалаў. Арочка.

[Ад грэч. sárdion.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хрусталь назоўнік | мужчынскі род

  1. Шкло высокай якасці з асобым бляскам, якое здольна моцна праламляць святло.

    • Ваза з хрусталю.

  2. зборны назоўнік: Вырабы з такога шкла.

    • Знізіць цэны на х.

Горны хрусталь — празрысты бясколерны мінерал, разнавіднасць кварцу, выкарыстоўваецца для аптычных і ювелірных вырабаў.

|| прыметнік: хрустальны.

  • Х. бакал.
  • Хрустальная ваза (таксама пераноснае значэнне: вельмі чыстая, празрыстая).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

кварц, ‑у, м.

1. Вельмі распаўсюджаны ў зямной кары мінерал, які сустракаецца ў выглядзе крышталяў і суцэльнай зярністай масы; двухвокіс крэмнію. Звычайны кварц. Слюдзяны кварц.

2. Разм. Абпраменьванне кварцавай лямпай з лячэбнымі мэтамі. Назначыць кварц. Лячыць кварцам.

[Ням. Quarz.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

геліятроп, ‑а, м.

1. Дэкаратыўная раслі; на сямейства агурочнікавых з ліловымі ці белымі пахучымі кветкамі.

2. Мінерал зялёнага колеру з чырвонымі крапінкамі, разнавіднасць халцэдону (служыць матэрыялам для дробных мастацкіх вырабаў).

3. Геадэзічны інструмент для дакладнага вымярэння гарызантальных вуглоў.

[Ад грэч. hēlios — сонца і tropos — паварот.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)