Сумаваць ’раздумваць’ (Арх. Федар.), ’маркоціцца, перажываць’, ’разважаць, меркаваць’ (Тур.), сумува́тысь ’абмяркоўваць, дамаўляцца, раіцца’ (Клім.), сумувати (суму сумувати) ’размаўляць’ (Зянк.). Рус.зах., паўдн.сумова́ть ’думаць, меркаваць’, су́му сумовать ’думаць, мазгаваць’. З польск.sumovać ’падлічваць’, якое ўжо ў ст.-бел.сумовати ’тс’ (XVI ст.) < ст.-польск.sumovać, гл. Булыка, Лекс. запазыч., 78. Польскае слова ад suma, гл. сума1, цяжка адмежаваць ад сум і роднасных, параўн. Брукнер, 526; Бязлай, 3, 341; ЕСУМ, 5, 475.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дакла́дна ’дакладна’ (БРС). Укр.докла́дно ’тс’. Можна думаць, што гэта запазычанне з польск.dokładnie ’тс’ (але з пераафармленнем марфалагічнага тыпу на ўсх.-слав. лад). Параўн. дакла́дны, дакла́днасць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Куме́каць ’разумець’ (Сцяшк., ТС). Рус.кумекать ’тс’ лічыцца прэфіксальным утварэннем ку‑мекаць. Суадносіны гэтых слоў з літ.mė́klinti ’думаць’, лат.meklet ’шукаць’ няясныя (гл. Фрэнкель, 428–429).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́здум ’паглыбленасць у свае думкі’ (ТСБМ). Укр.ро́здум ’тс’. Беларуска-ўкраінская ізалекса. Да разду́мваць < раз- (роз-) і ду́маць (гл.). Сюды ж ро́здумны ’схільны да роздуму’, ’роздум’ (ТСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
dénken
*
1.
vt, vi (anA) ду́маць (пра каго-н.); мы́сліць; меркава́ць
2.
(sich)
(D) уяўля́ць сабе́
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Прывесці ў цвярозы стан, зрабіць цвярозым. //перан. Вярнуць каму‑н. здольнасць цвяроза думаць, меркаваць аб чым‑н. [Пашкевічус:] — Але мая стрэльба .. ацверазіла [Парэчкуса], ды і Йонас з бацькам скруцілі яму рукі.Броўка.Восеньская паездка як бы ацвярозіла [Паходню].Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паду́мваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1. Зрэдку, час ад часу думаць, раздумваць аб чым‑н. Сёй-той з.. [рэзервістаў] падумваў ужо аб узнагародах.Чорны.
2. Мець намер зрабіць, ажыццявіць што‑н. Гарачы хлопец, праўда, але сумленны, працавіты. Стаеў падумвае нават даць яму рэкамендацыю ў партыю.Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рамда́р ’?’ (Шымк. Собр.). Хаця аўтар і не падае значэння слова, трэба думаць, што тут, хутчэй за ўсё, яшчэ далей зайшоўшая трансфармацыя запазычання, параўн. ранда́р, ранда́тар, ранда́тарыха, гл. ранда.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вархо́ліцца ’патрохі сварыцца’ (КЭС, лаг.). Запазычанне з польск.warcholić się ’тс’ (да warchoł > бел.ва́рхал; гл. таксама Брукнер, 601–602). Наўрад ці можна думаць пра беларускае ўтварэнне ад ва́рхал (< польск.).