ГУКАПЕРАЙМА́ННЕ,

анаматапея, 1) у мовазнаўстве ўмоўная імітацыя тых ці іншых гукаў рэчаіснасці фанет. сродкамі пэўнай мовы (напр.: «ква-ква», «мяў», «цік-так»). Умоўнасць выяўляецца ў тым, што адно і тое ж гучанне ў кожнай мове перадаецца па-свойму: па-беларуску певень крычыць «кукарэку», па-англійску cock-a-doodle-doo. Карэнныя гукапераймальнікі-выклічнікі з’яўляюцца асновай ўтварэння шматлікіх слоў у мове, у першую чаргу дзеясловаў: «кукарэку < кукарэкаць < кукарэканне», «бух < бухаць < буханне < выбух < выбухны» і г.д. 2) У паэзіі імітацыя з дапамогай гукаў мовы тых ці іншых прыродных гукаў. Дасягаецца і назапашваннем гукапераймальных слоў, і падборам слоў з аднароднымі, блізкімі гукамі. Інструментоўка на асобныя (перш за ўсё зычныя) гукі можа асацыятыўна ўзнаўляць свіст, грукат грому, шум і рокат вадаспаду: «У горных жорнах перацёрты, // Па схіле, як па латаку, // Паток ссыпаўся, распасцёрты, // І ніцма падаў у раку» (М.Лужанін).

А.І.Падлужны (у мовазнаўстве).

т. 5, с. 525

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

bang

I [bæŋ]

1.

n.

1) вы́бух -у m.

the bang of a gun — гарма́тны вы́бух

2) уда́р, гру́кат -у m.

3) informal сі́ла, энэ́ргія f., імпэ́т -у m.

2.

v.

1) гру́каць; сту́каць, гры́мнуць

2) бра́згаць

to bang a door — бра́знуць дзьвяры́ма

3.

adv.

1) мо́цна, зь ля́скатам

2) ра́птам, нечака́на

3) якра́з, про́ста

it hit me bang in the eye — Уда́рыла мне про́ста ў во́ка

4.

interj.

бум! бразь! бах! баба́х! трах!

•

- bang up

II

гл. bangs

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

gush

[gʌʃ]

1.

v.i.

1) хлы́нуць; ры́нуцца; палі́цца (рапто́ўна), пацячы́ пато́кам

2) informal выліва́ць свае́ пачу́цьці, выліва́цца

2.

n.

1) мо́цны пато́к (вады́, на́фты, крыві́, сьлёзаў)

2) вы́бух -у m. (гне́ву)

3) informal шчы́рае прызна́ньне, шчы́рыя гу́таркі

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

а́тамны Atóm-; atomár;

з а́тамным рухавіко́м atómgetrieben, atomár ángetrieben;

а́тамная вага́ хім. Atómgewicht n -(e)s, -e;

вайск. а́тамны вы́бух Atómexplosion f -, -en; nukleáre Explosión, Explosión éiner Atómbombe;

а́тамная бо́мба Atómbombe f -, -n; Á-Bombe f;

а́тамная збро́я Atómwaffe f -, -n, Kérnwaffe f;

а́тамнае ўзбрае́нне atomáre Áufrüstung f -

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

peal

[pi:l]

1.

n.

1) перака́т -у m.; вы́бух -у m.

a peal of thunder — перака́т гро́му

peals of laughter — вы́бухі сьме́ху

2) го́ласны звон звано́ў, перазво́н -у m.

3) падбо́р звано́ў

2.

v.

звані́ць (трыво́гу, ра́дасьць), абвяшча́ць зво́нам звано́ў

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

blaze

I [bleɪz]

1.

n.

1) по́лымя n., аго́нь -ню́ m.

in a blaze — у агні́

2) бляск -у m., рэ́зкае сьвятло́

3) вы́бух -у m.

a blaze of temper — вы́бух зло́сьці

2.

v.i.

1) пала́ць, палымне́ць; гарэ́ць

2) сьвяці́цца (ад агню́, сьвятла́); зьзяць, блішчэ́ць, зіхаце́ць

3)

а) успалы́хваць, шуга́ць, загара́цца (по́лымем)

б) выбуха́ць (ад зло́сьці, ра́дасьці)

3.

v.t.

асьвятля́ць, кі́даць сьвятло́

•

- blaze away

- Go to blazes!

- the blazes

II [bleɪz]

n.

1) знак -у m., засе́чка f. (на дрэ́ве)

2) бе́лая пля́мка (на ло́бе жывёлы)

III [bleɪz]

v.t.

разгалаша́ць

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

passion [ˈpæʃn] n.

1. мо́цнае, гара́чае пачуццё; жада́нне; захапле́нне;

master one’s passion вало́даць пачу́ццямі або́ мо́цнымі жада́ннямі;

a passion for music захапле́нне му́зыкай;

Horse-racing is her passion. Верхавая язда – яе захапленне.

2. запа́л;

He spoke with passion. Ён гаварыў з запалам.

3. вы́бух пачу́ццяў, гне́ву;

fly into a passion ускіпе́ць; прыйсці́ ў лю́тасць, раз’я́трыцца, раз’ю́шыцца

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

самкну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., што.

1. Звесці, шчыльна злучыць адно з другім. Самкнуць ножкі цыркуля.

2. перан. Злучыць у адно цэлае. Самкнулі шарэнгі Чырвонагвардзейцы. Глебка. // Акружыць, узяць у клешчы. Калі чужынцы свой самкнулі круг, Падняў з гранатаю руку мой друг, Магутны выбух страсянуў наўколле... А. Астапенка. Затое не забывалася тая цёмная ноч у сярэдзіне лета, калі вярталіся з бежанцаў: непадалёку ад Клінцоў немцы самкнулі клешчы, і ў акружэнні, разам з вайсковымі часцямі, апынуліся бежанская абозы. Чыгрынаў.

3. Заплюшчыць, стуліць (вочы, губы і пад.). А па ранку, ледзь самкнула Вочы стомлена дзяўчынка, Хтось устаў над ёй — пачула — З ціхім шэптам: — Сірацінка... Кірэенка.

•••

Не самкнуць вачэй — не спаць зусім.

Самкнуць рады — згуртавацца, аб’яднацца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фланг, ‑а, м.

1. Правы ці левы край рада, строю, фронту ў распалажэнні і пастраенні войск. Сцёпа, як самы вышэйшы.. ростам, заняў першае месца на правым флангу. Якімовіч. Шчарбацюк расказаў, што найбольш моцныя тут флангі, размешчаныя на вышынях. Мележ. 18‑ая стралковая дывізія наступала ўпрытык да левага фланга 3‑га конкорпуса. Машара.

2. Правы ці левы бок чаго‑н. (у час бою, палявання і пад.). Далёка на левым флангу заставы.. пачуўся выбух гранаты. Брыль. Раптам з фланга варожы дзот адкрыў кулямётны агонь па савецкіх воінах. «Помнікі». // У шахматнай гульні — правая або левая старана дошкі.

•••

Каралеўскі фланг — правая палавіна дошкі, якая ўтвараецца вертыкалямі e, f, g, h.

Ферзевы фланг — левая старана дошкі, якая ўтвараецца вертыкалямі a, b, c, d.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

І́мпэ́т ’разгон, парывістасць, імклівасць, напор, націск’ (ТСБМ, БРС, Касп., Бяльк., Нас., Гарэц., Яруш.), ’пах, дух’ (ТСБМ), ’ахвота, жаданне’ (Бір. Дзярж., Бяльк.), ’выбух, паветраны штуршок, выбухная хваля’ (Касп.; брэсц., Жыв. сл., 164), ’энергія чалавека’ (брэсц., Жыв. сл., 164), и́мпэтъ, и́нпэтъ ’цяжкі дух’ (Мал.), і́мпа́т ’паветра, пах, спецыфічны дух’ (Сцяц.; стаўб., Жыв. сл., 71), ’парыў (паветра)’ (Сцяц.), ’цяжкі дух, смурод’ (слонім., Нар. лексіка, 52); параўн. зах.-бранск. и́мпет, и́нпет ’напор, напружанне; цяжкае паветра, цяжкі дух’ (Растаргуеў, Бранск.). Ст.-бел. импетъ ’напор, націск’ (1674 г.) з польск. impet < лац. impetus ’парыў, разбег, напор’ (Булыка, Запазыч.; SWO, 300). Няма падстаў лічыць, што лексема была забыта і зноў увайшла ў бел. мову ў пачатку XX ст. (як Гіст. лекс., 259). З польскай таксама рус. дыял. и́мпет ’удар, напор, імклівасць; ударная сіла’ (у рускай пісьменнасці з 1718 г., Біржакова, Очерки, 363), укр. і́мпет ’моцны націск, парыў, сіла’. У сучасных беларускіх гаворках семантычны аб’ём слова значна пашырыўся. Схему семантычнага развіцця, відаць, можна ўявіць такім чынам: ’парыў’ → ’парыў (паветра)’ → ’паветра’ → ’пах, дух’ → ’цяжкі дух, смурод’. Далейшая ступень канкрэтызацыі — імпа́т ’адзежа з-пад хворага’ (Жд. 2), дзе семантычны перанос звязаны, напэўна, са спецыфічным пахам адзення хворага чалавека.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)