Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
вы́бух, -у, мн. -і, -аў, м.
1. Імгненнае вызваленне энергіі, якое суправаджаецца ўтварэннем моцна нагрэтых, з высокім ціскам газаў; гук, які суправаджае такое вызваленне.
Ядзерны в.
В. газаў.
2.перан., чаго. Раптоўнае праяўленне чаго-н.
В. смеху.
В. абурэння.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́бух, -ху м.
1. взрыв;
в. бо́мбы — взрыв бо́мбы;
я́дзерны в. — я́дерный взрыв;
2.перен. взрыв, вспы́шка ж.;
в. сме́ху — взрыв сме́ха;
в. гне́ву — вспы́шка (взрыв) гне́ва;
3.филос. взрыв;
4.лингв. взрыв
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́бух, ‑у, м.
1. Хімічная рэакцыя з імгненным вылучэннем энергіі, якая суправаджаецца моцным гукам, успламяненнем і выклікае разбуральныя дзеянні. Выбух дынаміту. Выбух гранаты. Ядзерны выбух.
2. Выбуховая хваля. У гэты момант магутны раскацісты выбух скалануў вагон.Паслядовіч.
3.перан. Раптоўнае праяўленне якога‑н. дзеяння ці пачуцця. Рэвалюцыйны выбух. Выбух смеху, абурэння. □ Прамова скончана. У зале Выбух воплескаў, як шквал.А. Александровіч.
4. Форма скачкападобнага пераходу якой‑н. з’явы ад старой да новай якасці.
5. Імгненны выхад струменю паветра пры вымаўленні некаторых зычных гукаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Выбух 3/180, 181, 373; 4/369, гл. Атамны выбух
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
ВЫ́БУХ,
працэс вызвалення вял. колькасці энергіі ў абмежаваным аб’ёме за кароткі прамежак часу. У выніку выбуху выбуховае рэчыва ператвараецца ў газ з высокім ціскам і т-рай, які з вял. сілай уздзейнічае на навакольнае асяроддзе і прыводзіць яго ў рух (гл.Ударная хваля).
Бывае выбуххім. выбуховых рэчываў у выніку ланцуговай хімічнай рэакцыі, ядзерны выбух у выніку рэакцый дзялення або сінтэзу атамных ядраў (гл.Ланцуговыя ядзерныя рэакцыі, Тэрмаядзерныя рэакцыі). Выбух можа адбывацца таксама за кошт энергіі вонкавых крыніц, калі яе дастаткова для выпарэння рэчыва: праходжанне магутных эл. токаў праз рэчыва; імпульснае ўздзеянне лазернага выпрамянення (гл.Лазер), многія прыродныя з’явы (напр., маланка, раптоўнае вывяржэнне вулкана, падзенне буйных метэарытаў). У космасе адбываюцца выбухі каласальных маштабаў: храмасферныя ўспышкі на Сонцы, успышкі новых і звышновых зорак, выбухі ядраў галактык.
Выбух выкарыстоўваецца ў навук. даследаваннях, даследаваннях атмасферы і ўнутранай будовы Зямлі, у тэхніцы, нар. гаспадарцы і ваен. тэхніцы. Гл. таксама Вакуумная зброя.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
вы́бухм.
1. Explosión f -, -en, Detonatión f -, -en;
вы́бух вулка́наÁusbruch éines Vulkáns [vʊl-];
я́дзерны вы́бух Atómwaffenexplosion f;
2. (узрыванне) Spréngung f -, -en;
вы́бух сме́ху Láchsalve [-və] f -, -n;
вы́бух гне́ву Zórnesausbruch m -(e)s, -brüche
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Вы́бух ’узрыў, вывяржэнне’ (БРС, Гарэц., Байк. і Некр.), укр.ви́бух ’тс’, польск.wybuch ’тс’. Ад выбуха́ць (да бу́хаць, гл.); аднак адсутнасць рус. формы, магчыма, сведчыць пра запазычанне з польск. мовы; параўн. вы́бухнуць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ядзерны выбух, гл. Атамны выбух
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
Атамны выбух 1/551, 553—554; 2/542; 3/180
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)