etw. únter ~ sétzen — затапі́ць што-н. (мясцовасць і г.д.)
ihm läuft das ~ im Múnde zusámmen — у яго́ слі́нкі цяку́ць
er hat ~ — у яго́ вадзя́нка
das ~ ábschlagen* [lássen*] — мачы́цца
◊ das ~ steht ihm bis an den Hals — ≅ ён у ве́льмі ця́жкім стано́вішчы
j-n über ~ hálten* — аказа́ць падтры́мку каму́-н.
das ~ pflügen — ≅ таўчы́ ваду́ ў сту́пе
ein Schlag ins ~ — дарэ́мны крок
álle ~ auf séine Mühle ríchten — імкну́цца то́лькі да ўла́снай вы́гады
stílle ~ sind tief — ці́хая вада́ грэ́блю рве
da fließt noch viel ~ den Berg hináb — ≅ яшчэ́ мно́га вады́ сплыве́
er ist mit állen ~n gewáschen — ён прабе́глы чалаве́к
hier [da] wird auch nur mit ~ gekócht, es wird [überáll] mit ~ gekócht — ≅ гэ́та ро́біцца ўсю́ды адно́лькава, лю́дзі ўсю́ды адно́лькавыя [адны́ і ты́я ж]
2)
Kölnisches ~ — адэкало́н
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
за́ймішча
1. Прастора, якую займае вада пры разліве ракі; участак, які займае жняя на полі, касец пры касьбе, жанчына на поліве (Слаўг.). Тое ж заніма́нне, займа́нне, займаннё, постаць (Слаўг.).
2. Месца, прызначанае для раллі, угоддзя (да сярэдз. XVII ст.Нас. АУ).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
раўчу́к
1. Ручай, рачулка (БРС). Тое ж раўчок (Краснап.Мсцісл.Бяльк.), раўчэка (Стол.).
2. Нізіна або канава, па якой амаль заўсёды цячэ вада (Стол.). Тое ж раве́ц (Стол.).
3. Пракапаная канаўка пад капяжом (Нясв., Слаўг., Стол.). Тое ж раўчэка (Стол.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цёплы
1.в разн. знач. тёплый;
~лая вада́ — тёплая вода́;
~лае надво́р’е — тёплая пого́да;
ц. дождж — тёплый дождь;
~лая во́пратка — тёплая оде́жда;
~лая кватэ́ра — тёплая кварти́ра;
~лае сло́ва — тёплое сло́во;
~лыя фа́рбы — тёплые кра́ски;
ц. прыём — тёплый приём;
2.в знач. сущ. тёплое;
апрану́цца ў ~лае — оде́ться в тёплое;
◊ ~лая кампа́нія — тёплая компа́ния;
~лае ме́сца — тёплое ме́сто
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
АНТЫФРЫКЦЫ́ЙНЫЯ МАТЭРЫЯ́ЛЫ
(ад анты... + лац. frictio трэнне),
матэрыялы для дэталяў машын, якія працуюць ва ўмовах трэння слізгання (падшыпнікі, укладышы, утулкі і інш.). Антыфрыкцыйныя матэрыялы маюць высокую ўстойлівасць да зносу і карозіі, добрую прыработку, мінім. каэфіцыент трэння, вытрымліваюць мех. нагрузкі без змены ўласцівасцяў. Антыфрыкцыйныя ўласцівасці антыфрыкцыйных матэрыялаў залежаць ад структурнага стану паверхневых слаёў, мікратапаграфіі кантактуючых паверхняў і ўмоў фрыкцыйнага ўзаемадзеяння.
Найб. пашыраныя антыфрыкцыйныя матэрыялы: сплавы на аснове каляровых металаў (бабіты, бронза, латунь і інш.), чыгун, пластычныя масы, драўніна (у т. л. мадыфікаваная), кампазіты на аснове металаў, металакерамікі і палімераў. Асобная група антыфрыкцыйных матэрыялаў — самазмазвальныя матэрыялы; яны змяшчаюць кампаненты (напр., графіт), якія выконваюць пры трэнні ролю змазвальнага асяроддзя. Для надання матэрыялам антыфрыкцыйных уласцівасцяў іх паверхню мадыфікуюць хіміка-тэрмічнай, лазернай, іонна-прамянёвай апрацоўкай, нанясеннем зносаўстойлівых пакрыццяў, паверхнева-пластычным дэфармаваннем. Антыфрыкцыйныя матэрыялы выкарыстоўваюць ва ўмовах сухога трэння (у газах, паветры, вакууме); для работы з малавязкімі вадкасцямі без змазвальнага дзеяння (вада, арган. растваральнікі), з вадкімі ці пластычнымі змазкамі. На Беларусі вывучэннем і стварэннем антыфрыкцыйных матэрыялаў займаюцца ін-ты механікі металапалімерных сістэм і фізіка-тэхнічны АН Беларусі, Беларускае НВА парашковай металургіі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕТО́ННЫЯ РАБО́ТЫ,
сукупнасць тэхнал. працэсаў па бетанаванні маналітных бетонных і жалезабетонных канструкцый і збудаванняў. Уключаюць падрыхтоўку бетоннай сумесі, яе транспартаванне на буд. пляцоўку, укладку (звычайна ў апалубку), ушчыльненне, нагляд за бетонам пры яго цвярдзенні, кантроль якасці бетанавання.
Рыхтуюць бетонную сумесь на спец. устаноўках ці бетонных з-дах з дапамогай бетоназмяшальнікаў і дастаўляюць да месцаў укладкі спец.бетанавозамі, аўтамабілямі-самазваламі, канвеерным, помпавым і кранавым транспартам. Укладваюць сумесь у блокі бетанавання і разраўноўваюць пры дапамозе бетонаўкладчыкаў, бетанапомпаў, эстакад (з праходжаннем сумесі па вібраправодах), стужачных транспарцёраў, пнеўманагнятальнікаў, латакоў, вібражалабоў, вібрахобатаў і інш. Ушчыльняюць сумесь вібрыраваннем (гл.Вібраўшчыльненне бетону), цэнтрыфугаваннем, прасаваннем, вакуумаваннем. Выкарыстоўваюць таксама метад таркрэт-бетону, пры якім па адным гнуткім шлангу сціснутым паветрам падаюцца сухія кампаненты сумесі, а па другім — вада пад ціскам; бетонная сумесь са змяшальніка выкідваецца на паверхню, паслойна накладваецца і ўшчыльняецца пад напорам струменя. У пачатку цвярдзення бетону яго засцерагаюць ад мех. пашкоджанняў і страсенняў, падтрымліваюць неабходны тэмпературна-вільготнасны рэжым. Пры выкананні бетонных работ зімой выкарыстоўваюць супрацьмарозныя дабаўкі, падаграюць сумесь (пры прыгатаванні ці перад укладкай) і ўкладзены бетон.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Бало́та ’багна; гразь, балота’ (БРС, Шат., Нас., Чуд., Яшкін, Бяльк.), ’месца, дзе заўсёды стаіць вада’ (Інстр. I, 15), ’сенажаць, луг’ (Сцяц., Сцяшк.), ’лес, галоўным чынам балотны’ (Касп.). Рус.боло́то, укр.боло́то, польск.błoto, чэш.bláto, ст.-слав.блато, балг.бла́то, серб.-харв.бла̏то і г. д. Прасл.bólto. Бліжэй усіх стаіць да слав. слова алб.baltë ’ціна, твань, багна, гліна, зямля’ (ілір. паходжання: параўн. паўн.-італ.palta, ламбард.palta, п’емонт.pauta). Далей параўноўваюць літ.báltas ’белы’ (выходзіць, *bolto — спачатку ’белае, светлая багна, балота’). Балта-слав.*bālta‑ ’белы’; ’балота’ (гл. Траўтман, 25) далей звязваюць з *bēla‑ ’белы’ (слав.bělъ; Траўтман, там жа). Гл. яшчэ Бернекер, 70; Фартунатаў, AfslPh, 4, 579; Буга, РФВ, 67, 232; Фрэнкель, 30 (пад balà), 32 (пад bálti); Махэк₂, 55; Слаўскі, 1, 37; Фасмер, 1, 190. Падрабязна аб слав.bolto ў слав. мовах гл. Талстой, Геогр., 144–150 і наст. Сюды і бало́цвіна ’невялікае балота’ (Яшкін).
Ляк2 ’сургуч’ (Гарэц., Нас.; мін., КЭС). Запазычана з польск.lak ’мешаніна розных смалістых рэчываў, якая ўжывалася для запячатвання лістоў, якое з ням.Lack ’тс’, ’расліна Cheirantus’ < італ.lacca < с.-лац.laca < араб.lakk < перс.lak (Брукнер, 289; Слаўскі, 4, 29).
Ляк3 ’селядцовая жыжка’ (віц., Шн. 3; Сцяшк., ТС). Запазычана з польск.lak, параўн. тыкоцінск. lak ’вадкасць з селядцоў у бочках’, каш.lok ’вада з мяса або з рыб’, якія з с.-н.-ням.lake ’селядцовая жыжка’ > ням.Lache ’лужа’ (Брукнер, 289; Слаўскі, 4, 30). Сюды ж бел.гродз.ляк ’квашаніна’ (Сцяшк.).