Віхла́1 ’аб чалавеку рухавым, энергічным, у якога хутка ідзе работа’ (Бір. Дзярж., З нар. сл.). Да віхаць ’хістацца’, віхляць’, завіхацца ’спяшаць, намагацца рабіць што-небудзь’. Параўн. польск.wichlacz ’махляр, падманшчык’; ’рухавы чалавек’.
Віхла2 ’лаза, вярба, Salix L.’ карэліц., свісл. (Весці АН БССР, 1969, 4, 124). Ад віхаць, віхацца ’качацца, хістацца, як, напрыклад, польск.wikło, wikła ад wikłać ’віхаць’. Далей яно звязана з віць (Брукнер, 613). Націск на канчатку ў назвах дрэў (асіна́, альшына́, характэрны для гэтых гаворак (Арашонкава і інш., Весці АН БССР, 1969, 4, 124).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Сува́лак, сува́лок, сова́лок ’сувой, трубка палатна’ (Сл. Брэс., Уладз., ЛА, 4). Параўн. этымалагічна падобныя ст.-польск.swlak, swłak ’павітуха, Convolvulus L.’, ст.-чэш.svlak, серб.-харв.svlak ’тс’, балг.съ́влак, со́влак ’паўзучая расліна’, для якіх рэканструюецца праформа *sъ‑vol‑kъ адпаведна лац.con‑volv‑ulus (< convolvō), што дае падставы разглядаць гэтыя назвы як утвораныя ад кораня *volv‑ ’віць, абвіваць’ (Махэк₂, 597; Басай-Сяткоўскі, Słownik, 353). Да валіць, валяць ’скручваць, звіваць у адно’, гл. валіць2. Параўн. сава́лак ’кавалак апрацаванай гліны’ (віц., БЛ, 18, 62), рус.дыял.су́вылык ’пакулле’, гл. Фасмер, 3, 793.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Віці́на1 ’дубец, галінка’ (БРС, Др.-Падб.); ’кій, плыт’ (Гарэц.); ’прывязь з дубцоў, пры дапамозе якой звязваецца бярвенне з пакладзенымі на іх жэрдкамі’ (З нар. сл.), віці́ны ’перапляценне, на якое кладуць жэрдкі ў плоце’ (Шатал.). Рус.ви́тина ’дубец; кошык, пляцёнка’, серб.-харв.ви̏тина ’дубец, звычайна лазовы, для звязвання снапоў або перавязь з дубцоў’. Да віць (Праабражэнскі, 1, 86); (параўн. таксама ў словаўтваральных адносінах літ.vỳtinė ’дубец, галінка’ ад vỹtis ’тс’). Гл. віца.
Віці́на2 ’вялікая барка або лодка, асаблівы від барак’ (Федар., 6, 106, 7, 254; Шн., 1; Дзмітр., Гарэц., Др.-Падб.). Рус.вити́на, вити́н, вити́ма ’хадавое пласкадоннае судна толькі на Нёмане і яго прытоках і на Прыляці’, польск.wicina ’тс’. Этымалогія застаецца няяснай. Брукнер (613) лічыць слова літоўска-беларускім. Скарджус (ZfslPh, 26, 1957, 150 і наст.) адносіць яго да запазычанняў з літ. (слав.витина, віціна < літ.vytìne ’пласкадоннае судна, барка’, якое з vytìs або výtas ’плецены’) і ў якасці аргумента на карысць запазычання ўказвае на геаграфію і ізаляванасць слова ў славянскіх мовах. Але з семантычнага і словаўтваральнага пунктаў погляду як літоўскае, так і славянскае паходжанне (ад віць, віты) роўнаверагодныя; параўн. польск.okręt ’карабель’ з *obkrǫntь ’пляцёнка’ (Трубачоў, Ремесл. терм., 230 і наст.). Фасмер (1, 321) дапускае славянскае паходжанне і роднаснасць з ветвь, ви́твина.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ткаць, тку, тчэш, тчэ; тчом, тчаце, ткуць; пр. ткаў, ткала; незак., што і без дап.
Вырабляць тканіну шляхам перакрыжаванага перапляцення ніцей асновы (падоўжных) і ўтку (папярочных). Ткаць палатно. Ткаць кужаль. Ткаць ручнікі. □ Тут [у хаце Нявады] стаялі кросны, і час ад часу Волька прыходзіла сюды ткаць зрэб’е на мяшкі і ручнікі.Чорны.Зімой работы няшмат .. Толькі жанчыны працуюць; да палавіны зімы прадуць, а потым ткуць.Брыль.// Займацца ткацтвам, быць ткачом, ткачыхай. Усё ўмее жанчына Рукамі рабіць: Ткаць на кроснах тканіну І трактар вадзіць, І ўзводзіць палацы І пакой прыбіраць.А. Астапенка.// Упрыгожваць тканіну тканымі ўзорамі, рысункамі. Ткаць кветкі на ручніках.// Плесці, віць. Павук тчэ павуцінне.//перан. Ствараць што‑н. Дзяжа не спіць, не можа спаць, Хоць сон і хіліць прыдрамаць, А думкі ткуць сваю тканіну.Колас.Залатой непарушнаю пражаю Тчэ гісторыю моладзь сваю.Астрэйка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ollula tam fertur ad aquam, quod fracta refertur
Так доўга са збанам па ваду ходзім, пакуль яго не разаб’ём.
Так долго с кувшином по воду ходим, пока его не разобьём.
бел. Да пары збан ваду носіць: вушка адарвецц ад збан паб’ецца. Прышлося Іванцу к аднаму канцу. Колькі вяровачку ні віць, а ўсё ж кончыку быць.
рус. Повадился кувшин по воду ходить, там ему и голову сломить. До поры кувшин по воду ходит. До поры и вёдра воду носят. Повадился козёл в огород ходить, как бы ему рогов не сломить.
фр. Tant va la cruche à l’eau qu’à la fin elle se brise (Столько ходит кувшин по воду, что в конце концов разбивается).
англ. The pitcher goes often to the well but is broken at last (Часто ходит кувшин по воду, да в конце концов разбивается).
нем. Der Krug geht so lange zu Wasser, bis er zerbricht (Кувшин ходит так долго по воду, пока не разобьётся).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
nest
[nest]1.
n.
1) гняздо́n.
a nest of thieves — зладзе́йскае гняздо́
2) пту́шкі, зьвяры́ ці насяко́мыя, што жыву́ць у гнязьдзе́
3) гру́па, набо́р аднаро́дных прадме́таў
a nest of drinking cups — набо́р ку́бкаў да піцьця́(які́я ўвахо́дзяць адзі́н у адзі́н)
2.
v.
1) віць гняздо́
2) устаўля́ць (у гняздо́, або́ як у гняздо́)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
weave
[wi:v]1.
v.t. wove or (rare) weaved, woven or wove, weaving
1) ткаць; пле́сьці, віць
2) сплята́ць, спалуча́ць
The author wove three plots together into one story — Аўтар злучы́ў тры сюжэ́ты ў адну́ апо́весьць
3) ве́сьці апо́вед
2.
n.
1) тка́ньне n., ткань f.
2) вязь f.
a close weave — густа́я вязь
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Армя́к ’даўгаполая вопратка з тоўстага сукна’ (БРС, Касп., Бяльк.; карту рэаліі гл. Малчанава, Мат. культ., 153), дыял.гармя́к. Рус.армя́к, укр.армʼя́к. Ст.-польск.giermak. Ст.-бел. з 1574 ермяк, ормяк, кгермак (Булыка, Запазыч.). Сучаснае беларускае з XIX ст. (Гіст. мовы, 2, 26), улічваючы пашырэнне на паўночным усходзе, з рускай. Рускае (у XVI ст. ормяк, ормячек), магчыма, з тат.əрмак: Фасмер, 1, 88. Старабеларускае, стараўкраінскае, старапольскае (адкуль кгермак у старабеларускай) запазычаны без рускага пасрэдніцтва. У цюркскіх слова паходзіць ад кораня ӧр ’віць’ плясці, вязаць’, адкуль ӧрмӓк гатунак сукна’ (Радлаў, Опыт, 1, 801, Др. Тюрк.). Супрун, Зб. Крымскаму, 127–128.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вець ’радок, нізка’ (Федар., 6), відавочна, з’яўляецца пераносам з першаснага вець ’галіна’ → ’галіна, на якой у радок сядзяць птушкі’, укр.віть ’галіна’, рус.паўд.веть ’тс’, польск.wić ’тонкі пруток, гнуткая лаза’; ’адросткі раслін’, балг.вица ’тс’, літ.vytìs ’лаза’, лат.vitols ’вярба’, лац.vītis ’вінаградная лаза’, ст.-в.-ням.wîda ’вярба’, ст.-інд.vētasás ’прут, павойная расліна’, авест.vaēiti ’вярба’, н.-перс.bîd, грэч.ὀῖσος ’тс’, ἰτέα (Ϝιτέα) ’вярба’. Прасл.větь мела значэнне ’павойная расліна’. Чаргаванне ў корані. Да віць. Гл. Фасмер, 1, 306; Брукнер, 613; Махэк, 692; Шанскі, 1, В, 77; БЕР, 1, 156.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыві́ць, прывіва́ць ’прымусіць, засвоіць, надаць (якую-небудзь уласцівасць, звычку і пад.)’, прыві́цца ’замацавацца, укараніцца, стаць звычайным’ (ТСБМ), прыві́цца ’прыкруціцца (калі ўюць вяроўку, то ў вяроўку можа ўкруціцца, увіцца што-небудзь пабочнае)’, ’назойліва прычапіцца (напр., пра пчалу)’ (Янк. 3.), прывіва́цца ’часова жыць’ (Юрч.). Да віць2 (гл.). Сюды ж аддзеяслоўныя назоўнікі са сферы ткацкай лексікі: прывытні́к ’верацяно, на якое змотваецца пража з некалькіх — звычайна з 2–3, радзей з большай колькасці верацён для прасушкі’, прыві́вак ’верацяно, з якога звіваюць пражу на другое для прасушвання’ (Уладз.), прыві́ванка ’дзве ручайкі пражы на адным верацяне’ (ТС); а таксама прыво́й ’(часовае) месцазнаходжанне’ (Мат. Маг.).