каса

I (ка́са) ж., в разн. знач. ка́сса;

тэатра́льная к. — театра́льная ка́сса;

здаць ка́су — сдать ка́ссу;

набо́рная к. — набо́рная ка́сса;

○ к. ўзаемадапамо́гі — ка́сса взаимопо́мощи

II (каса́) ж. (заплетённые волосы) коса́

III (каса́) ж. коса́;

кляпа́ць касу́ — отбива́ть косу́;

◊ хоць касо́ю касі́ — хоть косо́й коси́;

найшла́ к. на ка́мень — погов. нашла́ коса́ на ка́мень

IV (каса́) ж., геогр. коса́

V (каса́) ж., анат., разг. селезёнка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

бы

1. част. бы (после гласного — б);

зрабі́ў бы — сде́лал бы;

паспе́ць бы на цягні́к — успе́ть бы на по́езд;

я б гэ́тага не сказа́ў — я бы э́того не сказа́л;

2. союз сравнит., разг. (присоединяет слова, служащие сравнением) как, сло́вно; как бу́дто;

блішчы́ць, бы срэ́бра — блести́т, как (сло́вно, как бу́дто) серебро́;

бы́ццам бы — бу́дто бы, как бу́дто бы;

хоць бы — хоть (хотя́) бы;

як бы — как бы

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ра́на I сущ., ж., прям., перен. ра́на;

агнястрэ́льная р. — огнестре́льная ра́на;

душэ́ўная р. — душе́вная ра́на;

◊ сы́паць соль на ра́ны — сы́пать соль на ра́ны;

хоць да ра́ны прыклада́й — как шёлковый;

жыва́я р. — жива́я ра́на

ра́на II нареч.

1. в разн. знач. ра́но;

я прыйшо́ў зана́дта р. — я пришёл сли́шком ра́но;

яшчэ́ р. абе́даць — ещё ра́но обе́дать;

2. у́тром;

за́ўтра р. — за́втра у́тром;

◊ р. ці по́зна — ра́но и́ли по́здно

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ка́лка 1 ’галка, птушка Corvus monedula’ (слонім., Арх. Бяльк.; Сцяшк. Сл. паўн.-зах.). Польск. kawka ’тс’. Фанетыка бел. слова сведчыць аб больш складаным працэсе, хоць сам факт запазычання або ўплыву польск. формы выключыць нельга, аб чым сведчыць і лінгвагеаграфія. Ёсць і іншая магчымасць тлумачэння: калка < галка (апошняя форма адзначана па галоўнай тэрыторыі, Сл. паўн.-зах.) у выніку існавання дублетаў к‑ і г‑ у запазычаных словах, калі форма з к‑ успрымаецца або як адаптаваная, або як спрадвечная. Гэта, аднак, менш верагодна.

Ка́лка 2, у Доўн.-Зап., 3, 39: «Кидайса, метайса, завиваты не давайса! Кинь калку (кибалку?) хочъ пидъ лаўку, Сама выбежъ на вулоньку!». Далей аўтар адзначае калка кибалка ’жаночы галаўны ўбор’ і спасылаецца на аналагічныя кантэксты ў Янчука і Чубінскага; паводле гэтага можна меркаваць, што слова было вядома на зах. Палессі дастаткова шырока. Этымалогія няясная; можна суаднесці з калка 1, паколькі ў шэрагу назваў сустракаюцца падобныя намінацыі; параўн. рус. дыял. тэрміны для жаночага галаўнога ўбору кокошка і сорока. Па розных прычынах гэта меркаванне маланадзейнае; магчыма, неабходна параўноўваць з бел. галка ’круглы, гладкі камень, якім таўкуць перац, гарчыцу’, галкі ’галушкі, клёцкі; печыва з мукі і тоўчанай бульбы’, аб першаснай семантыцы якіх сведчаць бел. галы ’ягадзіцы’, славац. hálka ’шарык’, польск. galka ’шар, булдавешка’ і інш. Падобная семантыка дапускае параўнанне гэтых лексем з разглядаемым словам; аднак паводле фактычнага крытэрыю такое збліжэнне недакладнае.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

*Калохаць, калохаты ’пужаць’ (драг., З нар. сл.). Іншых фіксацый гэтай лексемы ў бел. гаворках як быццам няма. Адпаведнік да палес. слова ва ўкр. мове — колошкати ’тс’; Грынчэнка (2, 372) прыводзіць цікавы кантэкст з Паўлаградскага павета: «Я гнав овець до старости, а вони два перебігли та й давай мені колошкати овець: кшикають на вівці, одбивають од мене. Я кричу: не полохайте, а вони колошкаюць». Тут ужываюцца разам і колошкати і полохати. Выпадкаў, калі гукі ‑п‑ і ‑к‑ у пачатку суадносяцца, вельмі мала, аднак яны ёсць і выкліканы рознымі прычынамі (метатэзы складу ў слове, кантамінацыя і да т. п.), таму магчымае суаднясенне полохати і колохати ў прынцыпе цалкам натуральнае. З адпаведнікаў звяртае ўвагу рус. калін. колохнуть ’мерзнуць’, аднак прыклад вельмі двухсэнсоўны па ўтварэнню і сюды, відаць, не адносіцца (хоць можна разумець і як першапачатковае ’трэсціся і да т. п.’). Далей, магчыма, сюды адпаведнае па форме да ўкр. прыкладу колошкацца ’корпацца, марудзіць’ (дзятл., Сл. паўн.-зах.), паколькі такое значэнне з’яўляецца агульным для самых розных лексем. Збліжэнне тым больш магчымае, што для бел. дзеяслова можна меркаваць аб розных першапачатковых значэннях, з якіх пазней развілося ’палохаць’. Калі меркаваць па форме ўтварэння, можна бачыць тут архаічную структуру (< *kolxъ). Экспрэсіўнае ўтварэнне (гукапераймальнае) з нерэгулярнай фанетыкай. У такім выпадку звяртае на сябе ўвагу рус. тамб. талашиться ’мітусіцца, кідацца і да т. п.’. Разам з тым супастаўленне гэта не вельмі дакладвае і далейшая гісторыя слоў няясная.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

licho

I

дрэнна, кепска, блага;

licho mu się powodzi — яму дрэнна жывецца

II lich|o

н. ліха; бяда; нячысцік;

~o go wie разм. ліха яго ведае;

do ~a! разм. каб яго ліха!; каб яго (яе, іх) чорт узяў!;

do ~a i trochę! разм. чорт колькі (да чорта); хоць адбаўляй;

cetno i licho — цот і лішка

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

cokolwiek

I

1. што;

cokolwiek się stanie, nie przerwiemy pracy — хоць (хаця) што і здарыцца, не спынім працы;

2. колькі; крыху, трохі

II

1. што-небудзь, штосьці;

2. трохі, крыху;

cokolwiek wyżej — трохі (крыху) вышэй;

cokolwiek bądź — што-небудзь (усё роўна што); што б ні;

cokolwiek bądź by się stało — што б ні здарылася

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

total

[ˈtoʊtəl]

1.

adj.

1) агу́льны, уве́сь

the total cost of the house and land — агу́льны кошт до́му й зямлі́

2) по́ўны

a total failure — по́ўная няўда́ча

total darkness — по́ўная це́мра; це́мра, хоць во́ка вы́калі

2.

n.

агу́льная ко́лькасьць, су́ма f., вы́нік -у m.

3.

v.t.

1) дадава́ць, падсумо́ўваць

Total that column of figures — Падсуму́й уве́сь слупо́к

2) склада́ць су́му

The money spent on food totals his entire salary — Гро́шы вы́даткаваныя на е́жу склада́юць уве́сь яго́ны заро́бак

3) informal по́ўнасьцю разьбіва́ць, зьнішча́ць

He totaled his car in an accident — Ён ушчэ́нт разьбі́ў сваю́ машы́ну ў ава́рыі

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

воўк (род. во́ўка и ваўка́) м., прям., перен. волк;

◊ марскі́ в. — морско́й волк;

в. у аве́чай шку́ры — волк в ове́чьей шку́ре;

во́ўкам завы́ць (выць) — во́лком завы́ть (выть);

во́ўкам глядзе́ць — во́лком смотре́ть;

хоць ваўко́ў ганя́й — соба́чий хо́лод;

хоць во́ўкам вый — хоть во́лком вой;

пусці́ць во́ўка ў аўча́рню — пусти́ть во́лка в овча́рню;

в. у ле́се здох — что́-то невероя́тное;

стары́ в. — тра́вленый (ста́рый) волк;

пашкадава́ў в. кабы́лу, пакі́нуў хвост ды гры́ву — погов. пожале́л волк кобы́лу, оста́вил хвост да гри́ву;

в. і лі́чанае бярэ́ — посл. волк и счи́танное берёт;

валачы́ў в. — павалаклі́ і во́ўка — посл. таска́л волк — потащи́ли и во́лка;

на во́ўка памо́ўка, а мядзве́дзь цішко́м — посл. то́лки о во́лке, а медве́дь тихо́нько;

пра во́ўка памо́ўка, а в. і тут — посл. лёгок на поми́не;

з ваўка́мі жыць — по-во́ўчы выць — посл. с волка́ми жить — по-во́лчьи выть;

хоць в. траву́ еш — погов. хоть трава́ не расти́;

ваўко́ў бая́цца — у лес не хадзі́ць — посл. волко́в боя́ться — в лес не ходи́ть;

адалью́цца во́ўку аве́чыя слёзкі — посл. отолью́тся во́лку ове́чьи слёзки;

як во́ўка не кармі́, а ён усё ў лес глядзі́ць — посл. как во́лка не корми́, а он всё в лес смо́трит;

дай бо́жа на́шаму цяля́ці во́ўка спайма́ці — посл. дай бо́же на́шему теля́ти во́лка пойма́ти;

во́ўка но́гі ко́рмяць — посл. во́лка но́ги ко́рмят

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

воўк м. Wolf -es, Wölfe;

марскі́ воўк Séebär m -en, -en;

◊

глядзе́ць воўкам разм. fínster dréinschauen;

выць воўкам разм. ein Klágelied ánstimmen, sich bítter beklágen;

хоць воўкам вый разм. das ist zum Héulen;

воўк у аве́чай шку́ры ein Wolf im Scháfspelz;

ваўко́ў бая́цца – у лес не хадзі́ць (nur) wer wagt, gewínnt;

як во́ўка ні кармі́, ён усё ў лес глядзі́ць die Kátze lässt das Máusen nicht;

з ваўка́мі жыць – па во́ўчы выць man muss mit den Wölfen héulen;

воўка но́гі ко́рмяць es sind die Béine, die den Wolf ernähren

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)