сагна́ць, зганю, згоніш, згоніць;
1.
2.
3.
4.
5.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Verbum
анлайнавы слоўнікса́мы, ‑ая, ‑ае;
1. Ужываецца пры ўказальных займенніках «той», «гэты» для іх удакладнення ў значэнні: якраз, менавіта.
2. Пры назоўніках са значэннем месца, прасторы або часу ўдакладняе прасторавую або часавую мяжу дзеяння.
3. З назоўнікамі месца і часу выражае гранічна высокую ступень праяўлення ў іх якой‑н. уласцівасці.
4. У спалучэнні з якаснымі прыметнікамі служыць для ўтварэння найвышэйшай ступені.
5. Тое, што і сам (у 1, 2 знач.).
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БЫ́КАЎ Васіль Уладзіміравіч
(
Тв.:
Літ.:
Буран В.А. Васіль Быкаў: Нарыс творчасці.
Дедков Я. Василь Быков: Очерк творчества. М., 1990;
Адамовіч А. На бестэрміновай перадавой // Адамовіч А. Здалёк і зблізку.
Бечык В. Таварыш, народ, Радзіма // Бечык В. Свет жывы і блізкі.
Бугаёў Дз. Пра дзве кніжкі Васіля Быкава // Бугаёў Дз. Шматграннасць.
Яго ж Васіль Быкаў.
Яго ж. Праўда і мужнасць таленту.
Вярцінскі А. Подзвіг ратны, подзвіг творчы // Вярцінскі А. Высокае
Каваленка В. Маладосць і мудрасць — сёстры // Каваленка В. Жывое аблічча дзён.
Андраюк С. Традыцыі і сучаснасць.
С.А.Андраюк.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
чы́сты, ‑ая, ‑ае.
1. Незабруджаны, незапэцканы.
2.
3. Звязаны з тым, што не вельмі пэцкае, брудзіць, з тым, што патрабуе майстэрства, умення.
4. Які мае адкрытую, нічым не занятую паверхню.
5. Без пабочных дамешак ці з невялікімі дамешкамі.
6. Выразны, без шумаў, без дадатковых гукаў.
7. Правільны, які адпавядае пэўным нормам, правілам (пра мову, склад і пад.).
8.
9.
10. Які застаецца пасля вылічэння чаго‑н.
11.
12.
13. Не звязаны з практычным прымяненнем;
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ад,
Спалучэнне з прыназоўнікам «ад» выражае:
Прасторавыя адносіны
1. Ужываецца пры абазначэнні месца, прадмета, ад якіх пачынаецца рух, перамяшчэнне каго‑, чаго‑н.; прыназоўнік «ад» у такім знач. процілеглы прыназоўнікам «да» і «к».
2. Ужываецца пры абазначэнні месца, якое з’яўляецца зыходным пунктам пры вызначэнні месцазнаходжання чаго‑н.
3. Ужываецца ў значэнні прыназоўнікаў «каля», «збоку», «непадалёку», пры абазначэнні прадмета, на мяжы з якім адбываецца дзеянне.
Часавыя адносіны
4. У спалучэнні з назоўнікам, які мае часавае значэнне, паказвае на момант, з якога пачынаецца якое‑н. дзеянне, стан і пад.
5. Пры паўтарэнні назоўніка з часавым значэннем утварае прыслоўныя спалучэнні, якія ўказваюць на характар працякання дзеяння — перыядычнасць, паслядоўнасць, нарастанне інтэнсіўнасці яго і пад.
6. Ужываецца пры абазначэнні прыкметы прадмета паводле часу яго ўзнікнення.
Аб’ектныя адносіны
7. Ужываецца пры абазначэнні прадмета, асобы, з’явы, ад якіх выходзіць што‑н.
8. Ужываецца пры назве прадмета, ад якога аддзяляецца што‑н.
9. Ужываецца пры назвах прадметаў, з’яў і пад., ад якіх пазбаўляюцца, якія ліквідуюцца дзеяннем, выражаным кіруючым словам.
10. Ужываецца пры абазначэнні з’явы, стану, супраць і для папярэджання якіх выкарыстоўваецца што‑н.
11. Ужываецца пры абазначэнні грамадскага асяроддзя, арганізацыі, ад імя якіх дзейнічае, выступае хто‑н.
12. Ужываецца пры абазначэнні прадмета, асобы, з’явы, з якімі супастаўляюцца другія, падобныя да іх.
Адносіны параўнання
13.
Азначальныя адносіны
14. Ужываецца пры вызначэнні цэлага, асобнай часткай якога з’яўляецца прадмет, названы кіруючым назоўнікам.
15. У спалучэнні з лічэбнікам і прыназоўнікам «да» і другім лічэбнікам ужываецца пры вызначэнні велічыні, узросту, вагі, якія абмяжоўваюць што‑н.
Адносіны прыналежнасці
16. Ужываецца пры вызначэнні сферы дзейнасці асобы, названай кіруючым назоўнікам.
Прычынныя адносіны
17. У спалучэнні з назоўнікамі, якія вырашаюць пачуцці, перажыванні, фізічныя адчуванні, ужываецца пры абазначэнні прычыны якога‑н. дзеяння або стану.
18. Ужываецца пры выражэнні падставы, матывіроўкі дзеяння або стану, названага кіруючым словам.
Адносіны спосабу дзеяння
19. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні спосабу працякання дзеяння.
20. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні ўзаемадзеяння асоб або прадметаў.
21. Ва ўстойлівых прыслоўных спалучэннях ужываецца пры абазначэнні прадмета, з якім проціпастаўляецца другі прадмет.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лёгкі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае невялікі цяжар, мала важыць;
2. Спрытны, прыгожы, хуткі (пра паходку, рухі і пад.).
3. Просты, даступны разуменню.
4. Нязначны, невялікі, слабы (па велічыні, сіле, ступені праяўлення).
5. Павярхоўны, неглыбокі, несур’ёзны.
6. Які не мае цяжкага ўзбраення; рухомы.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
во́льны, ‑ая, ‑ае; ‑лен, ‑льна.
1. Нікому не падпарадкаваны, ні ад кога не залежны, які мае магчымасць адвольна распараджацца сваім часам, ажыццяўляць свае жаданні.
2. Свабодны ад сацыяльнага і інш. прыгнёту.
3. Нікім, нічым не заняты; пусты, свабодны.
4. Не абмежаваны якімі‑н. перашкодамі, прадметамі, бязмежны, бяскрайні.
5. Нястрыманы, які выходзіць за межы прынятых нормаў.
6. Уласцівы свабоднаму жыццю.
7. Які заклікае, абуджае імкненне да волі; свабодалюбны.
8. Больш чым дастатковы па велічыні, прасторны.
9. Які робіцца без выкарыстання спартыўных прылад.
10. Які адбываецца на свабодзе, не ў памяшканні, не пад наглядам.
11. У якім не прытрымліваюцца пэўнага парадку.
12. Не заціснуты, не замацаваны ў чым‑н.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сы́паць, ‑плю, ‑плеш, ‑пле;
1.
2.
3.
4. Ісці, падаць (пра дробны, часты снег, дождж).
5.
6.
7.
8.
9.
10.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хало́дны, ‑ая, ‑ае.
1. З нізкай або адносна нізкай тэмпературай.
2. Які страціў цеплыню, астыў.
3. Які дрэнна ахоўвае ад холаду, не трымае цяпла.
4. Які не ацяпляецца, не абаграваецца.
5.
6.
7. Які ажыццяўляецца пры нізкіх тэмпературах, без награвання.
8.
9.
10.
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
глядзе́ць
◊ ~дзі́ ў мяне́ — смотри́ у меня́;
во́ўкам г. — во́лком смотре́ть;
г. на рэ́чы про́ста — смотре́ть на ве́щи про́сто;
со́рам на свет г. — сты́дно в глаза́ лю́дям смотре́ть;
г. сме́рці ў во́чы — смотре́ть сме́рти в глаза́;
на свет г. не хо́чацца — на свет не гляде́л бы;
г. праз па́льцы — смотре́ть сквозь па́льцы;
г. няма́ на што — смотре́ть не́ на что;
г. у во́чы каму-небудзь — смотре́ть в глаза́ кому-л.;
г. у зу́бы — (каму) смотре́ть в зу́бы (кому);
г. у рот — (каму) смотре́ть в рот (кому);
г. у магі́лу — смотре́ть в моги́лу;
г. ко́са — (на каго, што) смотре́ть ко́со (на кого, что);
гле́дзячы па абста́вінах — смотря́ по обстоя́тельствам;
на ноч гле́дзячы — на́ ночь гля́дя;
г. у ко́рань — смотре́ть в ко́рень;
г. пра́ма ў во́чы — смотре́ть пря́мо в глаза́;
г. у кусты́ — смотре́ть в кусты́;
як у ваду́ глядзе́ў — как в во́ду гляде́л (смотре́л);
г. чужы́мі вача́мі — смотре́ть чужи́ми глаза́ми;
во́чы б мае́ не глядзе́лі — глаза́ бы мои́ не смотре́ли (не ви́дели);
г. адны́м во́кам — смотре́ть одни́м гла́зом;
расці́ на лес гле́дзячы — расти́ на лес гля́дя;
г. кра́ем во́ка — смотре́ть кра́ем гла́за;
г. пі́льным во́кам — смотре́ть (гляде́ть) во все глаза́ (в о́ба гла́за);
г. з надзе́яй — смотре́ть с наде́ждой;
куды́ во́чы глядзя́ць — куда́ глаза́ глядя́т;
г. пра́ўдзе ў во́чы — смотре́ть пра́вде в глаза́;
г. праз ружо́выя акуля́ры — смотре́ть сквозь ро́зовые очки́;
г. (на каго) зве́рху ўніз — смотре́ть (на кого) све́рху вниз;
г. вялі́кімі вача́мі — смотре́ть больши́ми глаза́ми;
г. са сваёй звані́цы — смотре́ть со свое́й колоко́льни;
не г. ні бо́ка, ні во́ка —
як во́ўка ні кармі́, а ён усё ў лес глядзі́ць —
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)