штаб, ‑а; мн. штабы, ‑оў; м.

1. Орган кіравання войскам у часцях, злучэннях усіх відаў узброеных сіл, а таксама асобы, якія ўваходзяць у склад гэтага органа. Здаралася, што на адным дні штаб атрада мяняў некалькі месц. Кулакоўскі. Старыцу Паходня ўяўляў — ён разы два — тры быў у ёй, палі тут адзін час стаяў штаб партызанскай брыгады. Хадкевіч. // Памяшканне, збудаванне, у якім размяшчаецца такі орган. Новы камісар палка Яфім Фамін жыў тым летам у крэпасці. Начаваў у штабе. Кухараў.

2. перан. Кіруючы орган чаго‑н. Неўзабаве гэтая невялічкая хатка на ўскраіне вёскі зрабілася штабам буйнейшай будоўлі на Беларусі. Грахоўскі. На гэтым жа сходзе было абрана і праўленне калгаса і месца, дзе павінен быць калгасны штаб. Колас.

•••

Генеральны штаб — цэнтральны орган кіравання ўзброенымі сіламі.

[Ням. Stab.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шча́ўе, ‑я, н.

1. Шматгадовая травяністая і паўкустовая расліна сямейства драсёнавых, лісце якой мае кіслы смак і ўжываецца ў ежу. Такое высокае і сакавітае шчаўе расло, што між яго трэба было адшукваць рэдкія і хілыя кусцікі чырвонай канюшыны. Пянкрат. Вася натрапіў на багатую шчаўем мясціну і апусціўся на калені. Курто. Юстына кожны год рабіла тры градкі і сеяла на іх шчаўе. Гартны. // Лісце, сцябло такой расліны. Цяпер, седзячы ля стала, на табурэціку і перабіраючы шчаўе, Васілінка ўспамінае сваё небяспечнае падарожжа. Ус.

2. Страва, прыгатаваная з лісця гэтай расліны. Іванка і бацька хутка пасёрбалі шчаўя, забеленага малаком. Мележ. Потым разведчык, зацягнуўшы на выцвіўшай гімнасцёрцы ўсе свае «кавалерыйскія» рамяні, сядзеў за сталом і вельмі ахвотна сёрбаў шчаўе, сяк-так засіўленае смятанай. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

каштава́ць I несов.

1. (иметь цену) сто́ить;

кні́га ~ту́е тры рублі́ — кни́га сто́ит три рубля́;

ко́лькі ~ту́е? — ско́лько сто́ит?;

2. (о затратах на что-л.) обходи́ться, сто́ить;

стол мне ~ту́е ў ме́сяц сто рублёў — стол мне обхо́дится (сто́ит) в ме́сяц сто рубле́й;

3. перен. сто́ить;

гэ́та ~тава́ла мне шмат здаро́ўя — э́то сто́ило мне мно́го здоро́вья;

◊ до́рага к. — обойти́сь в копе́ечку

каштава́ць II несов. про́бовать; отве́дывать;

к. я́блык — про́бовать я́блоко

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сагну́цца сов.

1. в разн. знач. согну́ться;

ад я́блыкаў ~лася галі́на — под тя́жестью я́блок согну́лась ве́тка;

к шасці́дзесяці гада́м ён зусі́м ~ну́ўся — к шести́десяти года́м он совсе́м согну́лся;

не с. пад уда́рам во́рага — не согну́ться под уда́ром врага́;

2. покорёжиться, изогну́ться;

у агні́ жале́за ~ну́лася — в огне́ желе́зо покорёжилось (изогну́лось);

3. (от холода и т.п.) съёжиться;

◊ с. ў тры пагі́белі — согну́ться в три поги́бели;

с. ў дугу́ — согну́ться в дугу́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

spread​1 [spred] n.

1. праця́гласць, разма́х, шырыня́;

a spread of 100 years перы́яд ча́су ў 100 гадо́ў;

The birds’ wings have a spread of three feet. Крылы гэтых птушак маюць размах у тры футы.

2. распаўсю́джанне; рост, павелічэ́нне;

the spread of disease распаўсю́джанне хваро́бы

3. разваро́т (кнігі, газеты); газе́тны матэрыя́л (пададзены на развароце);

a double-page spread матэрыя́л на дзве старо́нкі (у газеце, часопісе і да т.п.)

4. infml на кры́ты стол;

give a royal spread to smb. пачастава́ць каго́-н. па-карале́ўску

5. насто́льніца, абру́с; прасціна́

6. па́ста; ма́сла, джэм, паштэ́т і да т.п.;

a cheese spread мя́ккі сыро́к (плаўлены);

herring spread ру́блены селядзе́ц

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

half

[hæf]

1.

n., pl. halves

пало́ва, палаві́на f.

three and a half years — тры з пало́вай гады́

half a dollar — паўдаля́ра

half a meter — паўмэ́тра

by half — нашма́т, зана́дта

He is the better player by half — Ён нашма́т ле́пшы гуле́ц

2.

adj.

1) палаві́нны; які склада́е пало́ву

a half barrel — паўбо́чкі

2) няпо́ўны, частко́вы

3.

adv.

1) да пало́вы

2) частко́ва, напало́ву

to speak half aloud — гавары́ць напаўго́ласа

3) ама́ль, блізу́, по́ў- (паў-)

half dead from hunger — паўмёртвы ад го́ладу

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

во́сьмеро (с сущ. м.) во́сем, род. васьмі́;

во́сьмеро солда́т во́сем салда́т; (с сущ. м. и ж., вместе взятыми, с сущ. общего рода, с сущ., употребляющимися только во мн., с сущ., обозначающими детей и детёнышей, с личными мест. мн.) васьмёра, род. васьмяры́х;

их бы́ло во́сьмеро: пя́теро мужчи́н и три же́нщины іх было́ васьмёра: пяць мужчы́н і тры жанчы́ны;

во́сьмеро дете́й васьмёра дзяце́й;

во́сьмеро сане́й васьмёра сане́й;

во́сьмеро порося́т васьмёра парася́т.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ба́бкі 1 (мн.) ’расліна Acorus calamus L., аер’ (Бейл.). Матывацыя гэтай назвы (расліну завезлі ў Еўропу дзесьці ў XV ст.) застаецца не зусім зразумелай, але, бясспрэчна, ёсць сувязь з ба́ба ’жанчына, бабуля’. Аб гэтым сведчаць серб.-харв. бабји штапи ’Acorus calamus’ (таксама бабад, бабан, гл. Сіманавіч, 9). Магчыма, мелася на ўвазе тое, што расліна ўжывалася як лякарства супраць пэўных хвароб (параўн. Махэк, Jména rostl., 300–301; лячылі звычайна бабы-знахаркі, параўн. ба́бка ’Plantago’).

Ба́бкі 2 (мн.) ’расліна Trifolium repens L., канюшына паўзучая’ (Бейл.). Да ба́бка (круглы прадмет). Матывацыя назвы: круглыя галоўкі кветак расліны. Параўн. укр. (для Trifolium): ворішина, орішина, орішок, пупчики, головашки, іванова голова, яблучка, попки (з іншай перадачай той жа матывацыі).

Ба́бкі 3 ’расліна Oxalis acetosella L., кісліца звычайная’ (Бейл.). Мабыць, назва ўзята ад расліны ба́бкі ’Trifolium’ (гл.). Oxalis, як і Trifolium, мае тры лісцікі. Параўн. таксама іншыя назвы Oxalis: бел. заячча канюшына, чэш. kyselý dětel, zaječi dětel, славац. zajačia ďatelinka і г. д. (з яснай сувяззю з канюшына, dětel ’Trifolium’). Параўн. таксама бабо́к, бабо́ўнік, бо́бік.

Бабкі 4 ’частка самапрадкі — стойкі, паміж якімі кола’ (Влад.). Мабыць, таго ж паходжання, што і ба́ба ’саха, жэрдка калодзежнага жураўля’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Зуб 1. Рус., укр. зуб, польск. ząb, луж., чэш., славац. zub, палаб. zǫb, славен. zȏb, серб.-харв. зу̑б, балг. зъб, макед. заб. Ст.-слав. зѫбъ, ст.-рус. зубъ (XI–XII стст.). Прасл. *zǫbъ ’зуб’ < і.-е. *gʼembh‑, gʼm̥bh‑, gʼombho‑s ’зуб’: ст.-інд. jámbhatē ’хапаць’, літ. žembiū ’разразаю’, ст.-інд. jámbha‑ḥ ’зуб’, грэч. γόμφος ’тс’, алб. dhëmb ’тс’, лат. zùobs ’тс’, літ. žam̃bas ’востры вугал’, ст.-в.-ням. kamb, суч. Kamm ’грэбень’, тах. A kam, B kerne ’зуб’. Роднаснае ст.-слав. зѧб‑сти ’прарастаць’, ’прадзіраць’, гл. зя́бліва. Трубачоў (ВЯ, 1957, 2, 90) узводзіць прасл. форму да і.-е. *gʼon‑bhos ’выступ, тое, што вырасла’ ад *gʼen‑ ’нарадзіцца’. Шанскі, 2, З, 111; Фасмер, 2, 106; БЕР, 1, 660–662; Скок, 3, 663; Траўтман, 369; Покарны, 369.

Зуб 2 ’памылка пры тканні’ (чэрв., Нар. лекс.; Жд. 1). Рус. зуб смал. ’паласа каляровай тканіны’, краснаяр. ’прамежкі ў бёрдзе, скрозь якія працягваюць ніткі’, пск., цвяр. зубок ’тры ніткі ў ткацкай аснове’, польск. ząb ’нешта ў выглядзе кліна, зуба’. Такое ж значэнне, як у польск., вядома ў іншых слав. мовах. Бел. і рус. значэнні — фіксацыя аднаго з пераносных значэнняў зуб 1.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Лапа́тачка ’прылада для веяння збожжа’ (Бяльк.), ’мешалка’ (ваўк., Сл. паўн.-зах.), ’струк бабовых культур, калі ў ім толькі завязваюцца зярняты’ (Інстр. 2, Мат. Маг., Сцяшк., Мат. Гом.), навагр. лапато́чка ’тс’ (З нар. сл.), ’дэталь калаўрота, якая круціць кола ў ім’ (шальч., Сл. паўн.-зах.), лапа́тка, лопа́тка ’язычок у клямцы’ (Шушк., ТС), ’прылада для капання зямлі’ (Бір., ТС), ’прылада для ачысткі зерня’ (Мат. Маг., ТС), ’лапатка (цела), пярэдняя частка тушы жывёлы’ (ТСБМ, Бес., Вешт., Нас., Касп., Мат. Маг., Шат., Бір., Сл. паўн.-зах.), ’пярэдняя нага авечкі’ (Кліх), ’брыль у шапцы, кепцы’ (Тарн.; чырвонаслаб., З нар. сл.), ’плоскі, няспелы стручок бабовых’ (ТСБМ, ТС; лях., Сл. паўн.-зах.; мядз., Нар. сл.), бярэз. ’мешалка’ (Шатал.), ’лапатка для выраўноўвання саломы ў страсе’ (Шушк.; рас., Шатал., Уладз.), ’лопасць’ (ТСБМ), ’мянташка’ (Мат. Маг.; в.-дзв., Шатал., Тарн., Выг.), ’прыстасаванне ў калаўроце, якое прыводзіць кола ў рух’ (браг., Нар. сл.), бяроз. лопа́тка ’маленькі снапок саломы, які кладуць каласамі ўніз пры пакрыцці страхі’, лопа́ткы ’звязаныя тры снапкі саломы, якімі крыюць страху’ (Шатал.), лапацішча ’дзяржанне ў рыдлёўцы’ (шум., Сл. паўн.-зах.), лапа́тка, лапа́тачка ’чапяла, прылада для вымання скаварады з печы’ (Сцяшк.; астрав., Сл. паўн.-зах.), ’інструмент для ачысткі лемеха ад зямлі’ (Смул.). Да лапа́та (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)