◎ Нягі́дны ’дрэнны, шкодны’ (Касп.), ’чорт, нячысцік’: «Нябожчыца Міхасіха бачыла нявіднага» (Гарэцкі), сюды ж нягоднік ’нягоднік’ (Касп.). Украінізм? Параўн. укр.негідний ’няварты, паганы, агідны, брыдкі’, негіднік ’нягоднік’, аднак геаграфія слова пярэчыць такому дапушчэнню. Відаць, кантамінацыя нягодны і агідны (гл. агіда, гідзіць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рага́ты ’чорт’ (Інстр. 2). Табуіраваная назва міфалагічнай істоты паводле знешняй прыметы — наяўнасці рогаў. Да ро́г1 (гл.), параўн. рага́тка ’рагатая карова’ (Мат. Гом.; брасл., глыб., талач., леп., ЖНС); з няясным значэннем (’неўпарадкаваная’?): хата рагата, дзела ў ёй шмат (Сержп. Прык.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
angler
[ˈæŋglər]
n.
1) вуда́р -а́, ву́даль -я m., рыба́к, што ло́віць ры́бу ву́дай
2) хітру́н -а́, інтрыга́н -а m.
3) Zool. марскі́чорт(драпе́жная ры́ба)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
чарця́ка, ‑і, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑цяцы, Т ‑ай (‑аю), ж.
Разм. Тое, што і чорт (ужываецца як фамільярна-грубаватае слова-зваротак). — Часам так схаваецца, чарцяка [грыб], што ўсё лісце пераграбеш — няма.Сачанка.[Андрэй Чарныш:] — Ах ты, чарцяка, думаю, а самому чамусьці дужа радасна стала.Марціновіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Kúckuck
m -s, -e
1) заал. зязю́ля
der ~ ruft — зязю́ля куку́е
2) вайск., разм. пахо́дная ку́хня
◊ (das) weiß der ~! — чорт [лі́ха] яго́ ве́дае!
hol' dich der ~! — лаянк. каб цябе́ тра́сца!
ei der ~! — іран. гэ́та ж трэ́ба!, вось дык сюрпры́з!
da ist der ~ los! — там чорт ве́дае што ро́біцца!, там чорт но́гі пало́міць!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
бес
1.миф., рел., бран.чорт, род. чо́рта м., д’я́бал, -бла м.;
2.перен. (склонность к чему-л. отрицательному) д’я́бал, -бла м.;
седина́ в бо́роду, а бес в ребро́посл. сівізна́ ў бараду́, а чорт у рабры́ну.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Напатоліць ’задаволіць’: Цэлага быка зарезаў… то ўсʼих напатолʼиў на вʼасʼелʼлʼи (Сцяшк. Сл.). Вытворнае ад патоля (гл.), якое ў беларускіх гаворках мае розныя значэнні; тут найбольш падыходзячым з’яўляецца значэнне ’воля’, параўн. задаволіць. Няясна, ці звязана з польск. (мальборк.) napatolić sie ’прыйсці ў госці без запрашэння, нечакана’, якое Непакупны звязвае з назвай прускага бога Patollus, Patols (Potols), што літаральна значыла ’падземны’ (г. зн. чорт), параўн. як з пад зʼямлі чорт прынёс ’пра нечаканага наведвальніка’ (Непакупны, Связи, 138–139; Лаўчутэ, Балтизмы, 81), да апошняга параўн. патоля ’непрыемнасць, скруха’ (гродз., Сцяшк.). Бел.напатоліць, калі яно нейкім чынам і звязана з указанымі словамі, выразна дэманструе уплыў семантыкі славянскага *toliti ’заспакойваць, задавальняць’, параўн. рус.утолить голод і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Géier
m -s, - заал. каршу́н, ко́ршак, шуля́к
◊ hol dich der ~! — лаянк. каб цябе́чорт узяў!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
дья́вол
1.миф. д’я́бал, -бла м.;
2.бран.чорт, род. чо́рта м., д’я́бал, -бла м., нячы́сты, -тага м.;
◊
како́го дья́вола яко́га чо́рта;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
теса́тьнесов. часа́ць; (тесаком) склюдава́ць;
◊
хоть кол на голове́ теши́ хоць у лоб страля́й; упёрся як чорт у грэ́блю; заця́ўся як ка́мень;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)