«АСТО́Я»,

прыватнаўласніцкі герб у ВКЛ: на чырвоным полі 2 залатыя месяцы рагамі ў розныя бакі, паміж месяцамі меч без похвы, рукаяткай уверх; клейнод — на прылбіцы 5 страусавых пёраў. Паводле паданняў, узнік на пач. 11—12 ст. На тэр. ВКЛ пашыраны пасля прыняцця Гарадзельскага прывілея 1413. Гербам «Астоя» карысталіся больш за 200 шляхецкіх родаў на Беларусі, Украіне, у Літве і Польшчы.

т. 2, с. 47

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

була́т

(цюрк. bulat, ад перс. pūlād = сталь)

1) вугляродзістая сталь, якая вызначаецца высокай цвёрдасцю, пругкасцю, вязкасцю, зносастойкасцю, своеасаблівай структурай і ўзорыстасцю паверхні;

2) гіст. клінок (меч, шабля, кінжал) з такой сталі.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

dobyć

зак.

1. здабыць, дастаць;

dobyć miecza — а) дастаць меч;

перан. узяцца за зброю;

2. дабыць да тэрміну

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

blade

[bleɪd]

n.

1) лязо́ n. (нажа́, мяча́), палатно́ пілы́

2) меч, мяча́ m.

3) траві́нка, былі́нка f.

4) ліст (расьлі́ны)

5) ло́пасьць вясла́

6) лапа́тка (шыро́кая пляска́тая ко́стка); лапа́тка прапэ́лера

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

Мач ’драўляны сахор у выглядзе завостранай вузкай лапаткі з жалезным наканечнікам або без яго’ (Выг. дыс., ТС; мазыр., З нар. сл.; петрык., Шатал.; воран., Сцяшк. Сл.), укр. жытом., ровен. мач, меч ’жалезныя сахары’, ’граблі’, рус. (Сярэдняя Азія) амач ’начынне для капання’. Паводле Выгоннай (БЛ, 8, 56–57), лексема ўзыходзіць да прасл. metati, mesti ’накідваць’ у форме ітэратыва matati, што ўзыходзіць да і.-е. *mat‑ ’кідаць, разбіваць’, параўн. ст.-інд. matyá‑ ’барана’, лац. mateola ’малаток’, ст.-в.-ням. medela ’плуг’. Параўн. таксама матыка (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

naked

[ˈneɪkɪd]

adj.

1) го́лы, аго́лены

а) naked fields — аго́леныя палі́

б) a naked sword — аго́лены (вы́няты з но́жнаў) меч

в) naked eye — го́лае (без акуля́раў, мікраско́пу) во́ка

2) чы́сты

the naked truth — чы́стая пра́ўда

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

Tabula ex naufragio

Дошка пры караблекрушэнні.

Доска при кораблекрушении.

бел. Як топішся, то і за саломіну/брытву ўхопішся.

рус. Утопающий за соломинку хватается. Кто тонет ‒ ухватится и за острый меч. Палочка-выручалочка.

фр. Un homme qui se noie s’accroche à un brin de paille (Человек, который топится, цепляется за соломинку).

англ. A drawning man will catch at a straw (Утопающий хватается за соломинку).

нем. Der Ertrinkende greift nach einem Strohhelm (Утопающий хватается за соломинку).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

АРДУБАДЫ́ Мамед Саід

(24.3.1872, г. Ардубад, Азербайджан — 1.5.1950),

азербайджанскі пісьменнік. Засл. дз. маст. Азербайджана (1938). Друкаваўся з 1903. У зб-ках вершаў «Бесклапотнасць» (1906), «Бацькаўшчына і воля» (1907) заклік да свабоды, крытыка невуцтва і фанатызму, ідэалізацыя гіст. мінулага, ісламу спалучаецца з асветніцкімі ідэямі. Заснавальнік гіст. рамана ў азерб. л-ры: «Таўрыз Туманны» (1933—48), «Горад-змагар» (1938), «Падпольны Баку» (1940). Раман «Меч і пяро» (ч. 1—2, 1946—48) прысвечаны азерб. паэту 12 ст. Нізамі. Аўтар лібрэта опер.

т. 1, с. 475

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

кава́ны і ко́ваны, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад каваць (у 1, 2 і 3 знач.).

2. у знач. прым. Зроблены з металу каваннем. Каваны меч.

3. у знач. прым. Абабіты палосамі жалеза. Каваная скрыня. Каваныя драбіны.

4. у знач. прым. З падковамі, падкаваны. Каваныя коні. // З металічнымі падкоўкамі (пра боты, абцасы і пад.). Наперадзе, як ступа, Ішоў млынар Ігнат; Каваным ботам стукаў, Масніцы ўгінаў... Панчанка.

5. перан.; у знач. прым. Дакладны, выразны, пластычны (пра верш, стыль і пад.). Янка Купала з уласцівым яму майстэрствам перакладаў каваныя радкі «Меднага конніца». Лужанін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

БА́САЎ Уладзімір Паўлавіч

(28.7.1923, г.п. Уразава Белгарадскай вобл., Расія — 17.9.1987),

рускі кінарэжысёр, акцёр. Нар. арт. СССР (1983). Скончыў Усесаюзны Дзярж. ін-т кінематаграфіі (1952). Паставіў фільмы «Бітва ў дарозе», «Цішыня», «Шчыт і меч» (выканаў ролю разведчыка Бруна), «Факты мінулага дня» (Дзярж. прэмія Расіі 1982), «Дні Турбіных» (выканаў ролю Мышлаеўскага; тэлевізійны) і інш. З 1955 як характарны і камедыйны акцёр здымаўся ў кіно: «Я крочу па Маскве», «Злачынства і пакаранне», «Бег» і інш. У некаторых сваіх фільмах быў аўтарам ці сааўтарам сцэнарыяў.

т. 2, с. 339

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)