ГЕРМА́НСКІЯ МО́ВЫ,
група роднасных моў індаеўрапейскай сям’і моў, адна з галін гэтай сям’і (гл. Індаеўрапейскія мовы). Па паходжанні германскія мовы ўзыходзяць да прагерманскай (агульнагерманскай) мовы, што існавала да н.э. У пач. н.э. ў ёй намецілася паступовае разгалінаванне на паўн.-, усх.- і зах.-германскія падгрупы. Паўн.- германская падгрупа ўключае ўсх.-скандынаўскія мовы (нарвежскую мову, ісландскую мову і фарэрскую — мову Фарэрскіх а-воў) і зах.-скандынаўскія (шведскую мову і дацкую мову). Найб. стараж. мова гэтай падгрупы — стараж.-ісландская (пісьмовыя помнікі 12 ст.). Усх.-германская падгрупа складаецца з мёртвых моў: бургундскай, вандальскай, гепідскай, герульскай і найб. стараж. — гоцкай мовы. Зах.-германская падгрупа ўключае англійскую мову, нямецкую мову, нідэрландскую мову, люксембургскую, фрызскую, а таксама афрыкаанс і ідыш. Асноўныя асаблівасці германскіх моў — перамяшчэнне зычных; моцны націск на першым (каранёвым) складзе; рэдукцыя ненаціскных складоў і адпадзенне зычных і галосных у канцы слова; камбінаторныя змены галосных у выніку асіміляцыі аблаут як парадыгматычны фактар і інш. З пункту погляду сучаснага становішча грамат. ладу германскім мовам характэрна імкненне да аналітызму.
Т.С.Глушак.
т. 5, с. 191
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Глата́ць ’глытаць’ (Сл. паўн.-зах.). З *glъtati ’глытаць’, але з вакалізацыяй ‑ъ‑ > о (як і ў рус. мове: глота́ть). Сюды ж глану́ць ’глытнуць’ (< глот‑нуть са спрашчэннем групы зычных ‑тн‑ > ‑н‑).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Прамо́склы ’вельмі мокры’ (брэсц., Нар. словатв.). З * промозглы ў выніку аглушэння групы зычных зг > ск. Крыніцай слова з’яўляецца рус. промозглый ’гнілы, сыры (пра надвор’е)’, гл. Фасмер, 3, 375; параўн. мазглявы, промзлы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паляру́ш ’паралюш’ (Нас., Гарэц., Др.-Падб., Грыг., Арх. Бяльк., слонім.; Сл. ПЗБ, З нар. сл.), ’маланка’ (Яруш.). З паралю́ш у выніку перастаноўкі зычных р і л, але, магчыма, і з польск. palarusz ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Жэ́расць, жэ́росць, жо́рость ’нятоўстае бервяно без сукоў, перакладзіна’ (КСТ). Рус. дыял. же́ресть ’тоўстая жэрдка’, же́редзь, жэрдзь ’жэрдка’. Другасны паўнагалосы варыянт жэрдзь (гл.) з метатезай канцавых зычных дʼзʼ > зʼдʼ і аглушэннем іх (зʼдʼ > сʼтʼ > сʼцʼ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляндэрак ’бітон, вялікая каструля’ (Сцяшк.; зэльв., Сцяц. Словаўтв.; гродз., Нар. сл.), ’невялікая каструля’ (шчуч., Сл. ПЗБ). У выніку перастаноўкі зычных л — р з польск. rondelek ’каструлька’ (Сцяцко, Словаўтв., 74; Мацкевіч, Сл. ПЗБ, 2, 717).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Марха́ткі ’завязь (напр., у агурках)’ (паст., Сл. ПЗБ). У выніку перастаноўкі зычных хр > рх з махротка < махры́ (гл.). Параўн. таксама рус. морх, морхи ’бахрама, акраўкі тканіны, зношанае адзенне, лахманы’ і бел. мархотка ’махры’ (Яруш., Нас., Бяльк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Лазбы́р, лазбырь ’самы верх узгорка, узвышэння’ (мсцісл., З нар. сл.) — у выніку перастаноўкі суседніх зычных з ⁺лаб‑ зыр (па аналогіі, як, напр., экспрэсіўнае смал. лабзень > лаз‑бень ’лоб’), якое ўтворана, як і лабыр ’лабок, высокае месца’ (Бяльк.).⇉.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сушке́ (suszkiè) мн. л. ’хмызняк, кусты’ (Тур.). Няясна; магчыма, гукапераймальнага паходжання, параўн. шу́шкаць ’шалясцець, шамацець’, макед. шушек ’апалае лісце’ і пад., з распадабненнем зычных або вытворнае ад сухі (гл.), параўн. су́шка ’засохлае на корані дрэва’ (ЛА, 1).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лёндар, лондар ’макацёр’ (ТС) утварылася ў выніку перастаноўкі зычных з рондаль ’каструля з ручкай’ (< польск. rondel ’тс’ < франц. rondelle ’кружок, шайба’). Сюды ж памяншальнае жытк. лёндрік ’малы збан’ (Нар. словатв.) і швянч. лёндрачка ’від міскі’ (Сл. паўн.-зах.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)