ша́пкавы

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ша́пкавы ша́пкавая ша́пкавае ша́пкавыя
Р. ша́пкавага ша́пкавай
ша́пкавае		 ша́пкавага ша́пкавых
Д. ша́пкаваму ша́пкавай ша́пкаваму ша́пкавым
В. ша́пкавы (неадуш.)
ша́пкавага (адуш.)		 ша́пкавую ша́пкавае ша́пкавыя (неадуш.)
ша́пкавых (адуш.)
Т. ша́пкавым ша́пкавай
ша́пкаваю		 ша́пкавым ша́пкавымі
М. ша́пкавым ша́пкавай ша́пкавым ша́пкавых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ша́пкавы, см. ша́пачны

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ша́пкавы, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да шапкі, шапак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ша́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак, ж.

1. Галаўны ўбор, звычайна цёплы, мяккі.

Зімовая ш.

2. перан. Тое, што мае форму купала.

Шапкі хвой.

Снегавыя шапкі дрэў.

3. Тое, што і шапачка (у 2 знач.).

Ш. баравіка.

4. Загаловак буйным шрыфтам, агульны для некалькіх артыкулаў у газеце, а таксама назва ўстановы-выдаўца, серыі і пад., якая змяшчаецца на тытульным лісце кнігі над загалоўкам (спец.).

Бюлетэнь выдаецца пад шапкай міністэрства.

5. Верхні брус над дзвярамі, акном для мацавання іх (спец.).

◊

Закідаць шапкамі — ужыв., калі выхваляюцца чым.-н. у знач.: лёгка адолець, перамагчы.

На разбор шапак (прыйсці, паспець, з’явіцца і пад.; разм.) — к канцу, калі ўсе разыходзяцца, усё скончылася.

На злодзеі і шапка гарыць — пра вінаватага ў чым-н. чалавека, які сам сябе выдае чым-н.

Па Сеньку і шапка — пра таго, хто не заслугоўвае лепшага.

Па шапцы даць каму (разм.) — выгнаць, зняць з работы.

Шапка валіцца (разм.) — пра што-н. надта высокае.

Шапка расце на галаве (разм.) — пра вялікі страх.

|| памянш. ша́пачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).

|| зневаж. шапчы́на, -ы, мн. -ы, -чы́н, ж. (да 1 знач.; разм.).

|| прым. ша́пачны, -ая, -ае (да 1 знач.) і ша́пкавы, -ая, -ае (да 1 знач.).

На шапачны разбор прыйсці, паспець і пад. (тое, што і на разбор шапак). Шапачнае знаёмства (выпадковае; разм.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

часно́чнік, ‑а, м.

Шапкавы грыб сямейства радоўкавых з рэзкім пахам і смакам часнаку.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гарку́ха, ‑і, ДМ ‑кусе, ж.

1. Расліна сямейства казяльцовых.

2. Шапкавы ядомы грыб сямейства пласціністых.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Валу́й 1 ’шапкавы грыб сямейства сыраежкавых, Russula foetens’ (БРС, Касп., Серж. Грам., Гарэц., КЭС), валуі ’Vaccinium uliginosum L.’ (Кіс.). Рус. валуй, волуй ’грыб, Agaricus foetens’, укр. валуй ’тс’. Да вол (Фасмер, 1, 345). У семантычным плане параўн. другую назву гэтага грыба — бычок.

Валу́й 2 ’вялікі дурань’ (З нар. сл.). Магчыма, да валяць, валяцца (параўн. валяй, рус. увалень).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сатані́нскі, ‑ая, ‑ае.

1. Уласцівы сатане; такі, як у сатаны, злосны, каварны. Сатанінская злосць. Сатанінскі позірк.

2. Незвычайны, вельмі моцны ў сваім праяўленні. Сатанінская гордасць. □ І дурному было ясна, што абяцае ён [год] сатанінскія вялікія беды. Караткевіч.

3. У літаратуры рамантызму і дэкадэнцтва — звязаны з услаўленнем злых сіл таго свету, пакланеннем ім.

•••

Сатанінскі грыб — ядавіты шапкавы грыб.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)