цэнтра́льнау́пальны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. цэнтра́льнау́пальны цэнтра́льнау́пальная цэнтра́льнау́пальнае цэнтра́льнау́пальныя
Р. цэнтра́льнау́пальнага цэнтра́льнау́пальнай
цэнтра́льнау́пальнае
цэнтра́льнау́пальнага цэнтра́льнау́пальных
Д. цэнтра́льнау́пальнаму цэнтра́льнау́пальнай цэнтра́льнау́пальнаму цэнтра́льнау́пальным
В. цэнтра́льнау́пальны (неадуш.)
цэнтра́льнау́пальнага (адуш.)
цэнтра́льнау́пальную цэнтра́льнау́пальнае цэнтра́льнау́пальныя (неадуш.)
цэнтра́льнау́пальных (адуш.)
Т. цэнтра́льнау́пальным цэнтра́льнау́пальнай
цэнтра́льнау́пальнаю
цэнтра́льнау́пальным цэнтра́льнау́пальнымі
М. цэнтра́льнау́пальным цэнтра́льнау́пальнай цэнтра́льнау́пальным цэнтра́льнау́пальных

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

цэнтральна-чарназё́мны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. цэнтральна-чарназё́мны цэнтральна-чарназё́мная цэнтральна-чарназё́мнае цэнтральна-чарназё́мныя
Р. цэнтральна-чарназё́мнага цэнтральна-чарназё́мнай
цэнтральна-чарназё́мнае
цэнтральна-чарназё́мнага цэнтральна-чарназё́мных
Д. цэнтральна-чарназё́мнаму цэнтральна-чарназё́мнай цэнтральна-чарназё́мнаму цэнтральна-чарназё́мным
В. цэнтральна-чарназё́мны (неадуш.)
цэнтральна-чарназё́мнага (адуш.)
цэнтральна-чарназё́мную цэнтральна-чарназё́мнае цэнтральна-чарназё́мныя (неадуш.)
цэнтральна-чарназё́мных (адуш.)
Т. цэнтральна-чарназё́мным цэнтральна-чарназё́мнай
цэнтральна-чарназё́мнаю
цэнтральна-чарназё́мным цэнтральна-чарназё́мнымі
М. цэнтральна-чарназё́мным цэнтральна-чарназё́мнай цэнтральна-чарназё́мным цэнтральна-чарназё́мных

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

центра́льно-чернозёмный цэнтра́льна-чарназёмны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Центра́льно-Африка́нская Респу́блика Цэнтра́льна-Афрыка́нская Рэспу́бліка.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Кадзь ’вялікая драўляная пасудзіна з клёпак, сцягнутых абручамі, для захоўвання розных сельскагаспадарчых прадуктаў’ (БРС, ТСБМ, Касп., Нік., Оч., П. С., Шат.). Бяссонаў (Бяс.) адзначаў, што словы кадь, кадка ведаюць на Белай Русі. Слова, як можна меркаваць на падставе крыніц, адзначана на цэнтральна-беларускай тэрыторыі і на поўначы, што можа азначаць або архаізм, або запазычанне (у даным выпадку назва магла быць запазычана разам з імпартам рэаліі). Звяртае на сябе ўвагу і невялікая колькасць фіксацый вытворных ад гэтага слова (гл. ніжэй). Слова сустракаецца ва ўсім славянскім свеце: укр. кадь, рус. кадь, польск. kadź, в.-луж. kadź, н.-луж. kaź, славін. kωз, палаб. kod ’калода, на якой трэплюць лён’, чэш. kád і інш., славац. kiad, *käd, серб.-харв. kȃd, славен. kàd ’чан’, макед. када, балг. кода, аднак гэты факт, як падкрэслівае Слаўскі (2, 19), яшчэ не сведчыць аб яго старажытнасці. Спроба славянскай этымалогіі належыць Махэку₂, 234, які параўноўваў слав. kadь з грэч. κηθίς ’урна’ (для галасавання), што не пераконвае па розных прычынах. Звяртае на сябе ўвагу на сутнасці аднароднасць значэнняў слова ў розных мовах і культурны яго характар. Адзначым, што і гісторыя рэаліі сведчыць аб яе пашырэнні ў той час, калі сувязі паміж славянскімі мовамі ўжо не былі цеснымі; найбольш раннімі бандарскімі вырабамі ў славян былі драўляныя вёдры (гл. Sl. staroż. slow., 1, 98–100). Нягледзячы на быццам бы відавочную неабходнасць прыняць папулярную версію аб запазычанні слав. kadь з грэч. (с.-грэч.?) κάδι(ον), хочацца адзначыць, што яна не з’яўляецца фармальна бездакорнай. Грэч. слова лічыцца запазычаным са ст.-яўр. kad ’драўлянае вядро’; κάδι(ον) — памянш. ад κάδος ’бочка, збан, вядро’; ст.-грэч. κάδδος ’пасудзіна, пераважна урна для галасавання (у лакедаманян)’, н.-грэч. καδίτό(‑δ‑) і κάδος ’бочка, цэбар, вядро’. Не зусім ясны шлях пранікнення тэрміна ў славянскія мовы. Слаўскі (там жа) мяркуе, што гэта «вандроўнае» слова, якое пранікала праз балканскіх і рускіх славян. Як на паралельны працэс указваюць на пашырэнне слова ў іншых еўрапейскіх мовах: рум. cadǎ, алб. káde ’бочка’, франц. cade ’мера ёмістасці’, англ. cade ’бочка’, аднак крыніцай гэтых слоў з’яўляецца лац. cadus ’збан, бочка’ (з той жа грэч. крыніцы). Трубачоў (Эт. сл., 9, 112–113) звяртае ўвагу, што, нягледзячы на позні культурны характар слова, можна адзначыць старыя па віду вытворныя: *kadьca і *kady/‑ъve. Апошні прыклад, аднак, нельга лічыць сур’ёзным, паколькі рэканструкцыя будуецца толькі на аднойчы зафіксаваным рус. дыял. кадовь ’вялікі чан’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)