хаму́цік
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
хаму́цік |
хаму́цікі |
| Р. |
хаму́ціка |
хаму́цікаў |
| Д. |
хаму́ціку |
хаму́цікам |
| В. |
хаму́цік |
хаму́цікі |
| Т. |
хаму́цікам |
хаму́цікамі |
| М. |
хаму́ціку |
хаму́ціках |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
хаму́цік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. гл. хамут.
2. Заціскачка ў металарэзным станку, якая перадае вырабу вярчэнне ад патрона (спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хаму́цік м.
1. уменьш. хому́тик, хомуто́к;
2. тех. хому́тик, зажи́м;
○ прыцэ́льны х. — прице́льный хому́тик
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хаму́цік, ‑а, м.
1. Памянш. да хамут (у 1 знач.).
2. Спец. Злучальная дэталь кальцавой формы.
3. Спец. Заціскачка ў металарэзным станку, якая перадае вырабу вярчэнне ад патрона.
•••
Прыцэльны хамуцік — папярочная планка на рамцы вінтовачнага прыцэла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хаму́т, -а́, М -муце́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Частка вупражы ў выглядзе драўлянага каркаса, абкладзенага з унутранага боку мяккім лямцам, якая надзяваецца каню на шыю.
2. перан. Абуза, клопаты, паднявольнае становішча (разм.).
Зняць х. з сябе.
Хто згадзіўся надзець шоры, той надзене і х. (з нар.).
3. Прыстасаванне кальцавой формы для змацоўвання, злучэння чаго-н. (спец.).
4. Грубы, некультурны чалавек, хам (разм., груб.).
|| памянш. хаму́цік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 і 3 знач.).
|| прым. хаму́тны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хому́тик
1. уменьш. хаму́цік, -ка м.;
2. техн. хаму́цік, -ка м.;
3. воен. хаму́цік, -ка м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шлёвка ж. хаму́цік, -ка м.; (петля) пятля́, -лі́ ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыцэ́льны в разн. знач. прице́льный;
~ныя прыстасава́нні — прице́льные приспособле́ния;
п. аго́нь — воен. прице́льный ого́нь;
○ п. хаму́цік — прице́льный хому́тик
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Тарады́нка, ’жалезны хамуцік, які замацоўвае перадок воза’ (маст., Шатал.), тороды́нка ’тс’ (бяроз., Шатал.; драг., Жыв. сл.; Сл. Брэс.), тырыды́нка ’тс’ (драг., Жыв. сл.), тарады́нка ’жалеза, якое падбіваецца пад кола ў возе, каб яно не цёрла ступіцу’ (Варл.), тарады́нкі, трады́нкі, трады́лкі, тэрындэ́лькі ’рэхвы на калодцы кола’ (малар., Нар. словатв.). Параўн. укр. дыял. тради́нка ’жалезны хамуцік, якім мацуюцца вось, падушка і падводнікі ў возе’, польск. дыял. taradany ’рэхвы на коле каля спіц’, чэш. мар. tradlina ’бляха над воссю ў возе’. Паходжанне апошняга, паводле Махэка₂ (648), няяснае. Пра спробы этымалагізаваць на славянскай глебе гл. Бязлай, Eseji, 83; сумненні ў Сноя (Бязлай, 4, 208). Варыянтнасць назвы сведчыць пра запазычанне. Гл. тарары́нка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарары́нка ’від клямара, скабы (у коле воза)’ (нясвіж., Нар. словатв.), тарары́лка ’дэталь у возе’ (шарк., Цыхун, вусн. паведамл.). Укр. дыял. тараре́нька, тарари́нька ’жалезны хамуцік, якім змацоўваецца вось, падушка і падвосьнікі ў возе; хамуцік на восі воза, які не дае змазцы пыліцца і выцякаць’, палес. тарари́нка, тари́нок, три́нка, трайри́нок ’жалезнае колца, што злучае вось з навосьнікам і насадам’, таралі́нка ’ўнутраная гайка восі’ (Нікан., Трансп.), польск. дыял. trarynki ’кольцы, якімі насад у возе мацуецца да восі’. Слова нямецкага паходжання, параўн. н.-ням. Teerring ’дзягцярнае кола’, старое ’дзягцярнае кола на восі воза’ складаецца з Teer ’дзёгаць, смала’ і Ring ’круг; кола’ (ЕСУМ, 5, 520). Гл. таксама тарадынка, тардынка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)