ушы́цца¹, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ы́ецца; зак.
Звузіцца, укараціцца пры шыцці.
|| незак. ушыва́цца, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ушы́цца
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
ушы́юся |
ушы́емся |
| 2-я ас. |
ушы́ешся |
ушы́ецеся |
| 3-я ас. |
ушы́ецца |
ушы́юцца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
ушы́ўся |
ушы́ліся |
| ж. |
ушы́лася |
| н. |
ушы́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
ушы́йся |
ушы́йцеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
ушы́ўшыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
ушы́цца², -ы́юся, -ы́ешся, -ы́ецца; зак., у што (разм.).
1. З цяжкасцю пранікнуць куды-н.; залезці, схавацца ў чым-н.
У. ў натоўп.
У. ў салому.
2. перан. Сканцэнтраваць увагу на чым-н.
У. ў паперы.
|| незак. ушыва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ушы́цца I сов. (сузиться или укоротиться) уши́ться
ушы́цца II сов., прям., перен., разг. (проникнуть с усилием) влезть, втеса́ться;
у. ў нато́ўп — влезть (втеса́ться) в толпу́;
у. ў чужу́ю кампа́нію — влезть (втеса́ться) в чужу́ю компа́нию
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ушы́цца 1, ушыецца; зак.
1. Звузіцца, укараціцца пасля шыцця.
2. Прышыцца, прымацавацца пры дапамозе шыцця. Нязграбна ўшыўся рукаў.
ушы́цца 2, ушыюся, ушыешся, ушыецца; зак.
Разм.
1. З цяжкасцю пранікнуць, уціснуцца куды‑н. Быў на гэтай вечарынцы і я. Ушыўся ў сенцах у натоўп большых, і мяне ледзь не на спінах перанеслі цераз парог. Кулакоўскі. Мы з Санькам таксама разам з усімі за сталом. Глыжка побач з бацькам ушыўся і вельмі гэтаму рады. Сяркоў. Мікодым не на жарт спалохаўся. Хацеў як ушыцца ў грамаду, каб ніхто яго не бачыў, каб не кідацца ў вочы пану каменданту. Сабаленка. // Залезці, схавацца ў чым‑н. [Міша] заўважыў у далёкім куце стадолы салому, ушыўся ў яе так, што яго зусім не відаць стала, і адразу спакойна заснуў. Чорны. Не раздумваючы больш ні секунды, .. [Крамнёў] зноў ухапіўся за стропы, напружыў апошнія сілы і мякка, нібы ў пярыну, ушыўся ў халодны вільготны мох. Шашкоў. // перан. Маскіруючы свае погляды, намеры, пралезці ў які‑н. калектыў, асяроддзе. [Галенчык:] — І Апенька паверыў кулацкаму сынку, паверыў! І памог ушыцца ў камуну! Мележ.
2. З’асяродзіцца, сканцэнтраваць увагу на чым‑н. [Камендант] зноў ушыўся ў свае паперы, да таго нецікавым яму быў гэты хлопец, якога і выклікаў ён проста так, на ўсякі выпадак. Лынькоў.
•••
Ушыцца (убрацца, пусціцца) у сабачую скуру — страціць сумленне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ушыва́цца 1, ‑аецца; незак.
1. Незак. да ушыцца 1.
2. Зал. да ушываць.
ушыва́цца 2, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца.
Незак. да ушыцца 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прадушы́цца², -ушу́ся, -у́шышся, -у́шыцца; зак. (разм.).
Прасякнуцца якім-н. пахам.
Прадушыўся табакай — аж сам сабе нялюбы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
заварушы́цца, -ушу́ся, -у́шышся, -у́шыцца; зак.
Пачаць варушыцца, прыйсці ў рух.
Дзіця заварушылася ў калысцы.
Трава заварушылася пад ветрам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)