узды́х, -у, мн. -і, -аў, м.

Працяглы ўдых, а за ім выдых.

Глыбокі ў.

Да апошняга ўздыху (да смерці).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

узды́х

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. узды́х узды́хі
Р. узды́ху узды́хаў
Д. узды́ху узды́хам
В. узды́х узды́хі
Т. узды́хам узды́хамі
М. узды́ху узды́хах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

узды́х, -ху м. вздох;

◊ да апо́шняга ўзды́ху — до после́днего вздо́ха

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

узды́х, ‑у, м.

Узмоцненае ўдыханне і выдыханне паветра. Грудзі .. [чалавека] хадзілі ўбакі, здавалася, ён прысядаў пры кожным сваім выдыху і ўздыху. Чорны. З горла .. [дзяўчыны] вырваўся ўздых, затым вада. Маўр. // Глыбокі ўдых і выдых як выраз смутку, развагі і пад. пачуццяў. Ганька з уздыхам успамінае маму: вось у яе ўжо была чысціня дык чысціня... Васілевіч. Рыгор так і не разабраўся, што азначаў гэты .. ўздых [Валі]: ці згоду з ім, ці адказ на нейкую сваю думку. Арабей. / у перан. ужыв. Наводшыбе непрыязна цямнеў лес, маўкліва і насцярожана глядзелі на .. [Лену] расчыненыя вокны хат, а здалёк даносіліся цяжкія ўздыхі возера. Ваданосаў.

•••

Да апошняга ўздыху — да самай смерці, да канца жыцця.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

уздыха́нне, ‑я, н.

Дзеянне паводле знач. дзеясл. уздыхаць; уздых.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ду́кса ’той, хто вечна дзьмецца (на каго-н.)’ (Касп.). Відавочна, запазычанне з літ. dùksas ’уздых, стогн’, dūksáuti ’ўздыхаць’ (да этымалогіі літ. слова гл. Фрэнкель, 1, 115).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ваздухі́ ’лёгкія’ (КЭС, Інстр. I). Да дых‑/дух‑. Параўн. аналагічныя ўтварэнні: рус. духи́ і ды́хи ’дыхальныя шляхі, асабліва ў каня’, смал. воздухи ’лёгкія, грудзі’. Параўн. бел. даць пад уздых.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тхом у выразе: адным тхом (сказаць, зрабіць што‑небудзь) ‘на адным дыханні’ (Канкард. XIX ст.), ст.-бел. тохъ ‘уздых’ (ПГС). Дэвербатыў ад тухнуць (гл), ст.-бел. тхнути, тхнуть ‘дыхнуць’, што ўзыходзяць да прасл. *dъxnǫti ‘выдаваць дух, дыханне, пах’, параўн. польск. tchem — форма Тв. скл. ад dech ‘дыханне, дух’ (Борысь, 629). Гл. таксама тохнуць, дохнуць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вздох узды́х, -ху м.;

◊

до после́днего вздоха да апо́шняга дыха́ння, да (са́мага) ско́ну, да (са́май) сме́рці, да (са́мага) скана́ння;

испусти́ть после́дний вздох уст. скана́ць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нево́льный

1. (непроизвольный) міжво́льны, мімаво́льны; (случайный) выпадко́вы;

нево́льная ложь міжво́льная (мімаво́льная) хлусня́;

нево́льное движе́ние міжво́льны (мімаво́льны) рух;

нево́льный вздох міжво́льны (мімаво́льны) узды́х;

2. (вынужденный) вы́мушаны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)