у́валень м., разг. цяльпу́к, род. цельпука́ м., мя́ла, -ла ср.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лабіду́да ж., прост. у́валень

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лагі́за м., обл. у́валень

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цюхця́й, -цяя́ м., разг., бран. ро́хля, пе́нтюх, у́валень, тюфя́к

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

латру́га м. и ж., прост.

1. лентя́й; у́валень;

2. пья́ница

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Валюх ’пузан, цяльпук, мяла’ (Клім.), валюхла ’капун, павольны ў хадзьбе чалавек’ (З нар. сл.), валюх‑валюх ’выклічнік (пра хаду)’ (КСП). Да валяць з экспрэсіўнай суфіксацыяй; параўн. валёх‑валёх ’выклічнік’, рус. валях, валяха, валяшка, валява, валюга, валюшка ’цяльпук’, увалень, бесар. валюхаваты ’цяльпук’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Вайлу́н ’цяльпук, маруда’ (КЭС). Да валіць; параўн. рус. валинь, валень, увалень ’няўклюда’, укр. вайло, вайлюка, валют, валяка ’лены чалавек, лежабока, гультай’, вайлуватий ’няспрытны, непаваротлівы’. Магчыма, таксама збліжэнне з валун ’вялікі камень’. Кароткае і — устаўны гук; параўн. бел. дыял. вайзелін, вайстрак ’лязо’ < востры.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Валу́й1 ’шапкавы грыб сямейства сыраежкавых, Russula foetens’ (БРС, Касп., Серж. Грам., Гарэц., КЭС), валуі ’Vaccinium uliginosum L.’ (Кіс.). Рус. валуй, волуй ’грыб, Agaricus foetens’, укр. валуй ’тс’. Да вол (Фасмер, 1, 345). У семантычным плане параўн. другую назву гэтага грыба — бычок.

Валу́й2 ’вялікі дурань’ (З нар. сл.). Магчыма, да валяць, валяцца (параўн. валяй, рус. увалень).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Не́марач1 ’слабасць’ (Касп.). Відаць, нельга аддзяляць ад гродз. на́марач ’дурман, одум’ (гл.), утворанага ад маро́чыць, маро́ка; не- можа мець узмацняльны характар, параўн. рус. неу́валень ’цяльпук’ паралельнае да у́валень ’тс’ (СРНГ), або з’явілася пад уплывам сіноніма не́мач.

Не́марач2 ’бездань’ (Сцяшк. Сл.). Вытворнае ад мо́рак ’змрок’ (гл.), параўн. палеск. морочне ’нізкае, топкае балота’ (морочне болото, гл. Талстой, Геогр., 187: «Морочне болото следует, вероятно, этимологизировать как ’мрачное, темное болото’. Наименование болота по признаку цвета — довольно распространенное явление в славянской географической терминологии»), з іншай ступенню вакалізму немярэч, не́мярэча (гл.) з не-, якое мае ўзмацняльны характар.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

зава́ла ж.

1. (приспособление для запирания ворот, дверей) засо́в м., запо́р м.;

2. (препятствие в проходе, проезде) зава́л м.;

3. перен., разг. (ленивый человек) у́валень м., лежебо́ка м. и ж.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)