трэ, у знач. вык.
Тое, што і трэба¹.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
трэ́
прэдыкатыў
Крыніцы:
krapivabr2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
трэ в знач. сказ., см. трэ́ба I
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
трэ, у знач. вык.
Тое, што і трэба. — Не трэ было за свой агарод так трымацца, — папракнуў .. [Варанецкі Зосю]. Дуброўскі. Мусіць, сапраўды трэ было вярнуцца або лепш зусім не патыкацца з лесу, ды .. [Сотнікаў] проста не верыў, што можа захварэць. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Трэ, трэ’ ‘трэба’ (ТСБМ, Гарэц., Некр. і Байк., Касп., Шат., Сержп. Казкі, Мат. Маг. 2, Арх. Вяр., Ян., ТС, ПСл, Сл. ПЗБ), сюды ж трэ́а ‘тс’ (Ян.; кобр., гродз., Кольб.), трэ́э ‘тс’ (Сержп. Прык. і прым.), а таксама тра ‘тс’ (КСТ, Булг., Сл. Брэс.). Параўн. укр. тре, тре́а ‘тс’, палес. тра ‘тс’: йак тра, то тра (Арк.), польск. trzea, trza ‘тс’, чэш. třa, třás ‘тс’, славац. tra ‘тс’, ст.-слав. трѣ ‘тс’. У выніку рэдукцыі з трэ́ба 1 (гл.) у працэсе трансфармацыі ад назоўніка да прыслоўя (Карскі, 2, 354); не выключана, што гэтаму паспрыяла гаплалогія ў найбольш частотным спалучэнні трэба было > трэ было, параўн. трэ́ было́, трэ́бло (Хромчанка, Паўн.-маст. гав.), трэ́було (з у < ы, Сцяцко, БММ, 2, 204), trébała ‘тс’ (Варл.), трэ́бало ‘тс’ (Клундук) і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
це́рці
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
тру́ |
тро́м |
| 2-я ас. |
трэ́ш |
траце́ |
| 3-я ас. |
трэ́ |
тру́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
цё́р |
це́рлі |
| ж. |
це́рла |
| н. |
це́рла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
тры́ |
тры́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
тручы́ |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
павыціска́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Націснуўшы, выламаць усё, многае. [Бабка:] — Ну, марш ад акна! Шыбы яшчэ павыціскаеце. Каліна. Акуляры свае [Завішнюк] здымае і ўсё трэ і трэ, аж, здаецца, шкло павыціскае. Пташнікаў.
2. Сціснуўшы, прымусіць выступіць на паверхню ўсё, многае. Павыціскаць сок з лімонаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
састарэ́цца, ‑эюся, ‑эешся, ‑эецца; зак.
Тое, што і састарэць. [Порхаўка:] — Састарэўся [я] нежанатым. Гурскі. [Лявон:] Дзедава хата састарэлася,.. трэ было новую ставіць... Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скурч, ‑у, м.
Разм. Тое, што і курч. Прагна ўзіраюся, каб запамятаць Валодзькаў твар. Трэ нешта сказаць на развітанне, але горла сціскае скурч. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Трэ́льніца ‘жанчына, якая трэ лён’ (Жд. 1). Да це́рці (гл.). Параўн. траля, тра́льня < тра́лля (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)