сумле́нне
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
сумле́нне |
| Р. |
сумле́ння |
| Д. |
сумле́нню |
| В. |
сумле́нне |
| Т. |
сумле́ннем |
| М. |
сумле́нні |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
сумле́нне, -я, н.
Пачуццё маральнай адказнасці за свае паводзіны, учынкі і інш.
С. ў яго крыштальна чыстае.
◊
Са спакойным сумленнем рабіць што-н. — будучы ўпэўненым у правільнасці сваіх учынкаў, дзеянняў.
Сумленне загаварыла — стала сорамна.
Як сумленне падказвае — як трэба.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сумле́нне ср. со́весть ж.;
◊ му́кі ~ння — угрызе́ния (му́ки) со́вести;
с. загавары́ла — со́весть заговори́ла;
здзе́лка з ~ннем — сде́лка с со́вестью;
~ння хапі́ла — со́вести хвати́ло;
са спако́йным (чы́стым) ~ннем — со споко́йной (чи́стой) со́вестью;
на ~нні — (чыім) на со́вести (чьей);
мець с. — име́ть со́весть;
прада́ць с. — прода́ть со́весть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сумле́нне, ‑я, н.
Маральная ацэнка сваіх дзеянняў і ўчынкаў на аснове разумення абавязку перад грамадствам, радзімай, калектывам, сям’ёй. І не магло быць іншага рашэння, Чым тое, што падказана сумленнем: Памерці, а свабоду адстаяць! Жычка. Сэрца і чыстае сумленне патрабавалі не маўчаць. Няхай. Работа ў гаспадароў была гэтакая, што калі і не калупацца з ёю, дык сумленне вельмі мучыць не будзе. Чорны. // Пра найбольш сумленных, справядлівых, адказных за свае паводзіны прадстаўнікоў якога‑н. калектыву, грамадства і пад. За партыю мы тост свой узнімаем, Яна сумленне нашае і сцяг. Астрэйка.
•••
Для ачысткі сумлення гл. ачыстка.
Здзелка з сумленнем гл. здзелка.
Са спакойным (з чыстым) сумленнем — будучы ўпэўненым у правільнасці сваіх учынкаў, дзеянняў, зусім спакойна (рабіць што‑н.).
Сумленне загаварыла — стала сорамна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сумле́нне ’маральная ацэнка дзеянняў і ўчынкаў’ (ТСБМ, Нас., Касп., Ласт., Гарэц., Стан., Пятк. 2), сумлепё ’тс’ (Арх. Федар.), сумле́ньня ’сумненне, падазронасць’ (Бяльк.), сумле́нны ’свядомы, адказны’ (ТСБМ, Нас., Ласт., Гарэц., Касп.), ’добрасумленны’ (ашм., Стан.), ’шчыры, справядлівы’ (Варл., Сл. ПЗБ), сумля́цца ’сумнявацца’ (Нас., Пятк. 2), сумлява́цца ’тс’ (Варл., Сл. ПЗБ, Пятк. 2, Бяльк., Гіл., Ян.), сумлява́нне ’сумненне’ (Юрч. Вытв.). Укр. сумлі́ння ’сумленне’, ’сумненне’, сумлі́тися ’сумнявацца’, рус. дыял. сумле́нье ’сумненне’, сумлева́ться ’сумнявацца’, серб.-харв. су́мљати се ’тс’. З сумненне, сумнявацца (гл.) у выніку дысіміляцыі м–н > л–н; параўн. яшчэ славен. soumlíti ’падазраваць’ < *sọ́mniti, гл. Бязлай, 3, 341.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
несумле́нны, -ая, -ае.
1. Які страціў сумленне, дазваляе сабе непрыстойныя, бессаромныя ўчынкі.
Н. чалавек.
2. Які выяўляе адсутнасць сумлення.
Усё гэта ў яго нажыта несумленным шляхам.
|| наз. несумле́ннасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Суме́ня ’сумленне, характар’ (шальч., астрав., Сл. ПЗБ). З польск. sumienie ’тс’ (там жа).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
усо́вещивать несов. крана́ць сумле́нне (каго); (стыдить) саро́міць, сарамаці́ць; (уговаривать) угаво́рваць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
усо́вестить сов., разг. крану́ць сумле́нне (каго); (устыдить) засаро́міць, засарамаці́ць; (уговорить) угавары́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
крышта́льны, -ая, -ае.
1. гл. крышталь.
2. перан. Празрысты, чысты.
Крыштальная вада.
3. перан. Беззаганны, бездакорны (пра лепшыя якасці чалавека, а таксама пра чалавека з такімі якасцямі).
Крыштальнае сумленне.
Крыштальнай душы чалавек.
|| наз. крышта́льнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)