Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спіра́ць
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
спіра́ю |
спіра́ем |
| 2-я ас. |
спіра́еш |
спіра́еце |
| 3-я ас. |
спіра́е |
спіра́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
спіра́ў |
спіра́лі |
| ж. |
спіра́ла |
| н. |
спіра́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
спіра́й |
спіра́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
спіра́ючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
спіра́ць несов., разг.
1. безл. (сжимать, стеснять) спира́ть;
2. (собирать в кучу) сгоня́ть, сгру́живать;
3. (с должности) сгоня́ть;
1-3 см. спе́рці I
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спіра́ць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Незак. да сперці 1 (у 2 знач.).
спіра́ць 2, ‑ае.
Незак. да сперці 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спе́рці¹, сапрэ́; зак. (разм.).
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Сціснуць, здушыць.
Дух спёрла (безас.).
|| незак. спіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Спіра́ць 1 ‘перыць’ (Сцяшк. Сл.; слонім., Сл. ПЗБ). Да перыць, праць з галоснай у ступені падаўжэння.
Спіра́ць 2 ‘спіхваць, зганяць’ (Нас.), ‘сціскаць (ад холаду)’ (шчуч., Сл. ПЗБ), ст.-бел. спирати ‘адвесці ад уладання, пазбавіць правоў’, ‘не пагаджацца, пярэчыць’ (Ст.-бел. лексікон). Паводле Брукнера (442), адбыўся перанос дзеяння з фізічнага ў маральны план, у выніку апошняе значэнне стала пераважаць, параўн. спіра́цца ‘спрачацца, супраціўляцца’ (Нас., Ласт.), ‘вясці слоўную спрэчку’ (Варл.), ст.-бел. спиратися ‘спрачацца, пярэчыць’ (Ст.-бел. лексікон), гл. спор 2. Апошняе значэнне ўжо праславянскае, параўн. укр. спира́тися ‘спрачацца, праяўляць упартасць’, польск. spierać się ‘тс’, ст.-слав. пьрѣниѥ ‘спрэчка’ і інш. Усё да перці, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спира́ть несов. (сжимать) спіра́ць; см. спере́тьI.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цясні́ць, -ню́, -ні́ш, -ні́ць; -ні́м; цесніце́, -ня́ць; незак., каго-што.
1. Прымушаць адступіць; адцясняць.
Ц. варожыя флангі.
2. Абмяжоўваць каго-н. у прасторы, плошчы.
Не буду я вас ц., паеду да сына.
3. Сціскаць, спіраць (грудзі, дыханне і пад.).
Яна адчувала, як ёй цясніла дыханне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спіра́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Незак. да сперціся.
2. Абл. Спрачацца. Вечна .. [настаўнік са швагеркай], бывала, спіраюцца, як што калі тварылася, і чаму так, а чаму не гэтак. Гарэцкі.
3. Зал. да спіраць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цясні́ць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; незак., каго-што.
1. Прымушаць адступіць, адцясняць. Партызаны цяснілі карнікаў.
2. Абмяжоўваць каго‑н. у прасторы, плошчы. [Дзям’ян Данілавіч:] — Не буду я вас цясніць, ды і мне там вальготней будзе. Новікаў.
3. Спіраць, сціскаць (грудзі, дыханне). Ева спынілася. Яна адчувала, як расло ў грудзях сэрца, як цясніла ёй дыханне. Маеўская.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)