со́нейка
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
со́нейка |
| Р. |
со́нейка |
| Д. |
со́нейку |
| В. |
со́нейка |
| Т. |
со́нейкам |
| М. |
со́нейку |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
со́нейка ср.
1. уменьш.-ласк. со́лнышко;
2. перен. со́лнышко;
◊ за ву́шка ды на с. — погов. за у́шко да на со́лнышко
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
со́нейка, ‑а, н.
1. Ласк. да сонца.
2. Разм. Пяшчотная назва любімага чалавека. [Сымон Латушка:] — Ну, добра ж, сонейка-дачушка. Вось зараз я іду да вас! Колас.
•••
За вушка ды на сонейка гл. вушка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Со́нейка, со́няйко, со́ўнейко ‘божая кароўка, Coccinella’ (пін., карэліц., ЛА, 1; ТС). Да сонца (гл.). Шырока распаўсюджаная мадэль другаснай намінацыі ў розных мовах, што звязана з яркасцю афарбоўкі або міфалагічнымі ўяўленнямі («пасланец сонца»), параўн. укр. со́нечко, чэш. дыял. slunéčko, в.-луж. bože słónčko ‘тс’, для якіх выводзіцца праформа *sъlnьčьko з тыпалагічнымі паралелямі ням. Sonnenkälbchen, Sonnenkäfer і інш., параўн. Шывіц–Дулар, Traditiones, 26А, 67. Для беларускіх назваў праформа была б *sъlnьnьko (змены ъl > оў/о і nьk > йк). Параўн. со́нейко ‘сонца’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
со́нца, -а, н.
1. (у тэрміналагічным значэнні С вялікае). Цэнтральнае нябеснае цела Сонечнай сістэмы, якое з’яўляецца гіганцкім вогненным шарам, што вылучае святло і цяпло.
Вярчэнне Зямлі вакол Сонца.
2. Святло, цяпло, якое вылучаецца гэтым свяцілам.
Травы нельга сушыць на сонцы.
У пакой не даходзіць с.
3. перан., чаго. Тое, што з’яўляецца крыніцай жыцця, шчасця каго-, чаго-н.
С. свабоды.
С. праўды.
◊
Да сонца — да ўсходу сонца, вельмі рана падняцца.
Месца пад сонцам — права на існаванне.
Па сонцы — арыентуючыся на сонца, вызначаючы час па месцазнаходжанні сонца.
|| ласк. со́нейка, -а, н. (да 1 і 2 знач.).
|| прым. со́нечны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
со́лнышко ласк. со́нейка, -ка ср.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
све́тик м., разг. (о мужчине) лю́бы, -бага м., со́нейка, -ка ср., сако́лік, -ка м.; (о женщине) лю́бая, -бай ж., со́нейка, -ка ср.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цёхкат, ‑у, М ‑наце, м.
Разм. Цёхканне. Сонейка праз цёхкат салаўіны Выплыла, капаецца ў расе. Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даку́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
Разм. Надакучыць, абрыднуць. Лабановіч уздыхнуў лягчэй, як бы з яго плячэй зваліўся нейкі цяжар, бо дарога .. і лес усё ж такі дакучылі яму. Колас. А сонейка, сонейка, да заходзь жа скоранька! Як ты мне дакучыла, раненька усходзячы. З нар. песні.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цямра́ны, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і цямравы. Тым часам сонейка з-за лесу Зняло цямраную завесу. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)