собо́ю, см. собо́й.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Сябе́, Р. скл.; Д., М. скл. сабе́, Тв. скл. сабо́ю, займеннік зваротны; указвае на адносіны дзеяння да таго, хто ўтварае (дзейніка) (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.), Р. скл. себе (ТС), ст.-бел. себе ’тс’ (Альтбаўэр). Укр. се́бе́, собі́, собо́ю, рус. себя́, себе́, собо́й, собо́ю, ст.-рус. себе, собѣ, собою, польск. siebie, sobie, sobą, в.-луж. sebje, sebe, sobu, н.-луж. sebje, sobu, палаб. sibě, чэш. sebe, se, sobě, si, sebou, славац. seba, sa, sebe, sebou, серб.-харв. сѐбе, сѐби, со̏бом, славен. sȇbe, se, sȇbi, sebéj, балг. се́бе, си, се, макед. себе (си), се, ст.-слав. себе, себѣ. Прасл. *sebě, В. скл. *sę; *sebe узнікла з *seve пад уплывам Д. скл. адз. л. *sebě; параўн. літ. *savę̃s, sãvo ’сябе’, *sebě ’сабе’ роднаснае ст.-прус. Д. скл. sebbei ’сабе’, оск. sífei, лац. sibī ’сабе’, грэч. σφί(ν) ’яму’, літ. sávei (v — з Р. скл. адз. л., параўн. вышэй); да і.-е. *s(e)u̯‑/*s(e)u̯o‑/se з першасным значэннем ’убаку; апрача’. Гл. Траўтман, 251–252; Фрэнкель, 767; Скок, 3, 211; Фасмер, 3, 586, 588; Шустар-Шэўц, 1278; Бязлай, 3, 220; ESSJ SG, 2, 600.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сяка́ч1 ’прылада для драбнення; разак’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Сержп., Грам., Ласт., Варл., Касп., Шат.), сека́ч ’тс’ (ТС). Да сячы (гл.), сюды ж са значэннем ’лесаруб, дрывасек’ (Варл., Стан.), даць секачоў ’пакараць’ (Ян.).

Сяка́ч2 ’дзік-самец’ (ТСБМ), сэка́ч ’дзікі кабан’ (стол., Нар. ск.). Да сячы (гл.), сячыся ’біцца’: із своім сечыса, рубайса, а з чужымі не мешайса (ТС), два вепры меж собою бьюцца, секуцца (Нас., БНТ, Загадкі).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

По́шліна ’мыта; дзяржаўны грашовы збор за тавары, якія ўвозяцца або вывозяцца’ (ТСБМ, Бяльк., Юрч. СНЛ), ст.-бел. пошлина, рус. по́шлина, стараж.-рус. пошьлина ’старажытны звычай’, пошьлъ ’старажытны, спрадвечны, звычайны’, літаральна: чьто пошьло есть (Праабражэнскі, 2, 119). Параўн., аднак: взял мець со собою по нашей пошлине (Пісьмо Рыжскай рады XIII ст.), што, паводле Станкевіча (Зб. тв., 1, 368), значыла ’як мы паслалі, загадалі, па нашаму загаду’, якое трэба выводзіць з пасылаць, слаць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тырысава́ць (търъсъва́ць) ‘таптаць’, тырысава́цца (търъсъва́цца) ‘таптацца’ (мёрск., Нар. сл.). Няясна; зыходная фанетычная форма, магчыма, тарасава́ць, тарасава́цца ‘тс’, гл. Аніч., Вопыт, 414. Апошняе можа ўзыходзіць да ст.-бел. тарасъ ‘падкатны зруб пры асадзе горада’ (1568 г.): тарасы оные передъ собою катячи, перекопъ деревомъ наполнили, параўн. укр. тарасува́ти ‘масціць дарогу хмызамі’, серб. тара̀цати ‘масціць’; або да запазычанага польск. tarasować ‘узмацняць, запіраць’ ці дыял. tarasić ‘таптаць, таўчы, прыгнятаць’, што выводзяць з с.-в.-ням. tarraz ‘земляны насып’ ад лац. terra ‘земля’ (Брукнер, 565; Трубачоў, Дополн. у Фасмер, 4, 23; ЕСУМ, 5, 521).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

прыхапі́ць сов., в разн. знач. прихвати́ть;

п. з сабо́ю кусо́к вяндлі́ны — прихвати́ть с собо́ю кусо́к ветчины́;

кро́іў і ~пі́ў лі́шку — крои́л и прихвати́л ли́шнего;

маро́зам ~пі́ла пасе́выбезл. моро́зом прихвати́ло посе́вы

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адмаўле́нне ср.

1. (действие) отка́з м.;

2. (действие) отрица́ние; (упорное отрицание — ещё) отпира́тельство;

3. (то, что отрицает собою что-л.) отрица́ние;

фашы́зм з’яўля́ецца ~ннем дэмакраты́зму — фаши́зм явля́ется отрица́нием демократи́зма;

а. ~ння — отрица́ние отрица́ния

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сабо́й и сабо́ю мест. возвр., в твор. п. собо́й, собо́ю; см. сябе́;

быць (астава́цца) самі́м сабо́й — быть (остава́ться) сами́м собо́й;

само́ сабо́й разуме́ецца — само́ собо́й разуме́ется;

вало́даць сабо́й — владе́ть собо́й;

сам (сама́, само́) сабо́й — сам (сама́, само́) собо́й

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

заступа́ць несов.

1. (место) занима́ть;

2. (на што) вступа́ть (во что), занима́ть (что);

3. (на што) приступа́ть (к чему), заступа́ть; станови́ться;

4. (становиться на пути) прегражда́ть;

5. разг. (закрывать собою от кого-л.) заслоня́ть, загора́живать;

6. (перешагивать) переступа́ть;

1-6 см. заступі́ць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

заступі́ць сов.

1. (место) заня́ть;

но́выя байцы́ ~пі́лі ме́сца загі́нуўшых во́інаў — но́вые бойцы́ за́няли ме́сто поги́бших во́инов;

2. (на што) вступи́ть (во что), занять (что);

з. на паса́ду — вступи́ть в до́лжность, заня́ть до́лжность;

3. (на што) приступи́ть (к чему); заступи́ть; стать;

зме́на ~пі́ла на рабо́ту — сме́на приступи́ла к рабо́те (заступи́ла на рабо́ту);

4. (стать на пути) прегради́ть;

з. даро́гу — прегради́ть доро́гу;

5. разг. (закрыть собою от кого-л.) заслони́ть, загороди́ть;

з. сабо́ю дачку́ ад напа́ду — заслони́ть (загороди́ть) собо́ю дочь от нападе́ния;

6. (перешагнуть) переступи́ть;

конь ~пі́ў ляйчы́ну — ло́шадь переступи́ла вожжу́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)