свіста́ць, свішчу́, сві́шчаш, сві́шча; свішчы́; незак.

1. Утвараць свіст.

С. у свісток.

С. у пальцы.

Свішча паравоз.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Ліцца з сілаю (пра вадкасць).

З крана свішча вада.

3. перан. Не працаваць, гультаяваць (разм.).

Цэлы месяц свістала, а грады травой зараслі.

◊

Вецер свішча ў кішэнях (разм., жарт.) — няма грошай.

Свістаць у кулак (разм., жарт.) — растраціўшыся, сядзець без грошай.

|| аднакр. сві́снуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 і 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

свіста́ць

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. свішчу́ сві́шчам
2-я ас. сві́шчаш сві́шчаце
3-я ас. сві́шча сві́шчуць
Прошлы час
м. свіста́ў свіста́лі
ж. свіста́ла
н. свіста́ла
Загадны лад
2-я ас. свішчы́ свішчы́це
Дзеепрыслоўе
цяп. час сві́шчучы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

свіста́ць несов.

1. в разн. знач. свиста́ть, свисте́ть;

дрозд сві́шча — дрозд сви́щет;

на сенажа́ці сві́шчуць ко́сы — на лугу́ сви́щут ко́сы;

с. усі́х наве́рх — свиста́ть всех наве́рх;

2. (издавать свист с помощью прибора) свисте́ть;

параво́з сві́шча — парово́з свисти́т;

с. у ду́дку — свисте́ть в ду́дку;

3. (литься) свиста́ть, хлеста́ть;

кроў сві́шча з ра́ны — кровь сви́щет (хле́щет) из ра́ны;

◊ с. у кула́к — свисте́ть (свиста́ть) в кула́к;

ве́цер ~шча ў кішэ́нях — ве́тер свисти́т в карма́нах

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

свіста́ць, свішчу, свішчаш, свішча; заг. свішчы; незак.

1. Утвараць свіст (у 1 знач.). Клён стаіць яшчэ, той самы клён, на які мы лазілі ў свой час, каб давесці, хто мацней свішча ў пальцы. Брыль. Праз хвіліну за лазняй пачуўся свіст. Федзя ўмеў свістаць на розныя лады. Нядзведскі. // каго і без дап. Свістам клікаць, падзываць, гукаць каго‑н. Слаўны выдаўся дзянёк: Свежая пароша. Я свішчу: — Цю-цю, Жучок, Пойдзем, мой харошы. Бялевіч. // што і без дап. Высвістваць мелодыю, матыў; пераймаць голас птушак. Алесь хадзіў каля крынічкі, Што з лесу тут жа выцякала І дужкай хату агібала, Хадзіў, свістаў пад голас птушак, Збіраў ён ягадкі ў гарнушак. Колас. // Сапці, храпці са свістам. Злева ад мяне, у сёмым радзе, чацвёрка слухачоў сапраўдны квартэт наладзіла: адзін свішча праз нос, другі са смакам падхр[о]пвае, а двое сапуць. Кавалёў. // безас. Пра хрыплыя, свісцячыя гукі (пры дыханні, кашлі і пад.). Крэст завярнуў за рог, і вакол Алеся зноў завіравала. Ён раскідваў тых, што чапляліся за яго, як мог, атрымліваючы за кожны ўдар — чатыры. У грудзях свістала. Караткевіч.

2. Утвараць свіст (у 2 знач.). На дварэ вясна. Свішчуць шпакі ў садзе, над палямі не сціхаюць жаўранкі, ля калгаснага двара бегаюць, падбрыкваючы, жарабяты. Лупсякоў. Свішчуць, цёхкаюць салаўі так, што гаі і дубровы звіняць. Бялевіч.

3. Утвараць свіст (у 3 знач.). Паравоз свішча. □ З адкрытага ніпеля свістала паветра. Гамолка. // Гусці, выць (пра вецер, мяцеліцу, завіруху і пад.). Гуляла завіруха. Была. Свістала. Шамякін. Гудзе, свішча, вые лютая паўночная пурга. Бяганская.

4. Біць, ліцца з сілаю (пра вадкасць). — Пазаўчора ўранку прыбягае на кватэру цётка Магдалена, наша прыбіральшчыца. «Аркадзька, а даражэнькі, дзеці скруцілі кран. Вада свішча, ратуй». Пальчэўскі. А хлопчык ужо ляжыць на зямлі. Кроў свішча з невялікай дзюрачкі. Прокша.

5. Утвараць свіст (у 4 знач.). І гудуць касілкі, Свішчуць тонка косы, І наўсцяж кладуцца Роўныя пракосы. Астрэйка. Кінулася.. [жонка] да стала і пачала свістаць дубцом над галовамі. Броўка. Стары цыган з чорнаю барадою спрытна свістаў пугаю, і конік круціўся вакол яго, як уюн. Якімовіч. / у безас. ужыв. Навокал выла, свістала, грымела. Васілеўская. Унізе было ціха, .. а ў верхавінах стромкага сасняку часам пачынала шумець і свістаць, нібы зімою ў завіруху. Кулакоўскі.

6. перан. Гультайнічаць, не працаваць. — Як будзеш свістаць, то трасцу і мець будзеш, — панура адзываецца Пракоп: — машына сама рабіць не будзе. Колас.

•••

Вецер (свішча) у галаве — тое, што і вецер (гуляе) у галаве (гл. вецер).

Свістаць усіх наверх — каманда на флоце для выкліку экіпажа карабля на палубу для работы ці бою.

Чортам свістаць — вельмі злавацца, варожа ставячыся да каго‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Свіста́ць. Гл. свіст.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

по́свіст, -у, М -сце, м.

Асобая манера свістаць, свіст.

Салаўіны п.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

свисте́ть несов. свіста́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пасвіста́ць, -вішчу́, -ві́шчаш, -ві́шча; -вішчы́; зак.

Свістаць некаторы час, свіснуць некалькі разоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

свиристе́ть несов., разг. свіста́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

свиста́ть несов. свіста́ць;

свиста́ть всех наве́рх мор. свіста́ць усі́х наве́рх;

◊

ищи́-свищи́ шука́й ве́тру ў по́лі;

свиста́ть в кула́к свіста́ць у кула́к.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)