сам-пя́т, сам-сём, сам-трете́й, сам-четвёрт, сам-шёст, см. сам-.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пята́
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
пята́ |
пя́ты
пяты́ |
| Р. |
пяты́ |
пя́т |
| Д. |
пяце́ |
пя́там |
| В. |
пяту́ |
пя́ты
пяты́ |
| Т. |
пято́й
пято́ю |
пя́тамі |
| М. |
пяце́ |
пя́тах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
сам-пя́ты нескл., уст. сам-пят
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пята́, -ы́, ДМ пяце́, мн. пя́ты і (зліч. 2, 3, 4) пяты́, пят, ж.
1. Задняя частка ступні, а таксама частка панчохі, шкарпэткі, якая закрывае яе.
Пяты ныюць (ад хадзьбы). Наступаць на пяты каму-н. (таксама перан.; даганяць).
2. Апорная частка чаго-н. (спец.).
П. дзвярэй.
◊
Ахілесава пята (кніжн.) — найбольш слабае месца каго-, чаго-н. [са старажытнагрэч. міфа пра Ахілеса, які меў толькі адно слабае месца на целе — пяту].
Да пят (разм.) — пра вельмі доўгае, амаль да зямлі адзенне, касу.
З (ад) галавы да пят (разм.) — тое, што і з галавы да ног.
Пад пятой каго або чыёй (разм.) — пад прыгнётам, пад уладай.
Па пятах за кім (разм.) — следам за кім-н., не адстаючы (хадзіць, гнацца).
|| прым. пя́тачны, -ая, -ае (да 1 знач.), пя́тавы, -ая, -ае (да 2 знач.) і пя́тны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
скла́дзісты, ‑ая, ‑ае.
Абл. Добра складзены, дужы, ладны. У дзвярах карчомнай стадолы з’явіўся складзісты чалавек, у юхтовых ботах, у суконнай свіце да пят. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абгарну́цца, ‑гарнуся, ‑горнешся, ‑горнецца; зак.
1. Акрыць, ахінуць сябе чым‑н. Абгарнуцца плашчом.
2. Пакрыць, ахінуць сабой што‑н. Канец шаліка абгарнуўся па назе і абвіс дзесьці ззаду ажно да пят. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кашу́лька, ‑і, ДМ ‑льны; Р мн. ‑лек; ж.
Памянш.-ласк. да кашуля; дзіцячая кашуля. Старая палатняная кашулька задралася, агаліўшы .. [Косцікава] пухлае ружовае цела. Васілевіч. [Дзеці] былі адзеты ўсе ў доўгія да пят кашулькі. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пята́ в разн. знач. пята́, -ты́ ж.;
пята́ две́ри спец. пята́ дзвярэ́й;
◊
с головы́ до пят ад галавы́ да пят;
по пята́м па пята́х;
под пято́й пад пято́й;
ахилле́сова пята́ ахіле́сава пята́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Піня́ць, фалькл. піняці ’наракаць, дакараць’ (віц., Рам. 3), ’злаваць, папікаць’, піняцца ’скардзіцца, злавацца’ (Бяльк.). КЭСРЯ, 332 выводзяць ад пеня, якое са ст.-слав. пена ’штраф’ < пят. росна < ст.-грэч. ποινή ’пакаранне’. Гл. таксама пянягща ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пята́, ‑ы́, ДМ пяце́; мн. пя́ты (з ліч. 2, 3, 4 пяты́), пят; ж.
1. Задняя частка ступні. Андрэй паглядзеў .. [цётцы Таццяне] услед, як яна ішла па халоднай зямлі босымі нагамі з парэпанымі пятамі. Пестрак. // Частка панчохі або шкарпэткі, якая закрывае гэтую частку ступні. Гэлька, Лявонава дачка, рабіла парцяную панчоху — дарабляла пяту. Баранавых.
2. Спец. Апорная частка чаго‑н. (якая іншы раз устаўляецца ў якую‑н. аснову, гняздо).
•••
Ахілесава пята — пра слабае месца каго‑н. (паводле грэчаскага міфа, Ахілес меў толькі адно слабае месца на целе — пяту, ад раны ў якую і загінуў).
З галавы да пят; ад пят да галавы гл. галава.
Кату па пяту гл. кот.
Наступаць на пяты каму гл. наступаць.
Падмазаць пяты гл. падмазаць.
Пад пятой каго або чыёй — пад уладай, пад прыгнётам.
Па пятах — неадступна, услед (хадзіць).
Сесці на пяты каму гл. сесці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)