про́со про́са, -са ср.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мятлі́сты разг. мете́льчатый;

~тае про́са — мете́льчатое про́со

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прася́нішча ср. (место, на котором росло просо) просяни́ще

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

про́са ср.

1. (растение) про́со;

2. (крупа) пшено́;

◊ не сунь но́са ў чужо́е п. — посл. не суй но́са в чужо́е про́со; всяк сверчо́к знай свой шесто́к

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Лагавы́ ў выразе: логову просо ’маннік водны, Glyceria aquatica (L.) Wahlb.’ (ТС). Да лог і проса (гл.). Матывацыя наймення: расліна, мяцёлкай сваёй падобная да проса, расце ў вільготных лагчынах.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Про́са ’злакавая культура, Panicum miliaceum L.’ (ТСБМ, Сцяшк., Нас., Бес., Сл. ПЗБ), прасцэ́ ’тс’ (Ян.). Рус., укр. про́со, ц.-слав. просо, польск., в.-луж., чэш., славац. proso, н.-луж. pšoso, палаб. prüsü, серб.-харв. про̏со, славен. prosó, балг. npócó, макед. просо. Пэўнай этымалогіі слова няма, паколькі адсутнічаюць надзейныя роднасныя формы. Параўноўвалі перш за ўсё са ст.-прус. prassan ’проса’, але яно, магчыма, было запазычана з польскай, гл. Фасмер, 3, 378. Параўноўваюць таксама (Голуб-Копечны, 295) з лац. pressī, premō ’ціснуць’, г. зн. *proso першапачаткова ’расціснутае зерне’, але гэта паралель адхіляецца на той падставе, што лацінскае слова ніколі не мела значэння ’таўчы зерне’ (параўн. Нідэрман, Зб. Развадоўскаму, 1, 112 і наст.). Фасмер (там жа) лічыць магчымым падтрымаць параўнанне з грэч. περκνός ’стракаты’, ст.-інд. pŕ̥çnis ’тс’, ст.-в.-ням. forhana ’фарэль’; г. зн. першапачаткова ’стракатае, плямістае’. Пра магчымую сувязь з і.-е. *pro‑sə ’пасеў’ (гл. сеяць), што, відаць, адлюстравана ў сваеасаблівай figura etymologica, параўн. з народнай песні: а мы проса сеялі, сеялі; серб. Јелисје просо сије, гл. Лома, Огледна св., 65–66. Іншыя версіі гл. Фасмер, 3, 378–379; Шустар-Шэўц, 2, 1151; Скок, 3, 52; Бязлай, 3, 127; БЕР, 5, 767. Гл. яшчэ просяніца.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ру́шить несов.

1. разбура́ць; (валить) валі́ць; (обрушивать) абва́льваць, абру́шваць, абу́рваць;

2. перен., прост., уст. паруша́ць;

3. спец., обл. драць, дзе́рці, абдзіра́ць;

ру́шить про́со драць (абдзіра́ць) про́са;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Плаву́шка 1 ’казялец вадзяны, Ranunculus aquatilis L.’ (дзятл., Сцмшк. МГ; Кіс.), ’раска, Lemna minor L.’ (кобр., саліг., ЛА, 1), плаву́чкси паплаву́шка, паплаву́ха, пуплавепь ’тс’ (Расл. св.). Да плаву́ха, якое з плаваць (гл.): гэтыя расліны рассцілаюцца (“плаваюць”) па вадзе ці ў вадзе (карані), як у рус. калуж. плаву́шник ’вадаперыца, Hottonia palustris L.’.

◎ Плаву́шка 2 насеннік дзеразы’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Да плыць, плысці (гл.). Матывацыя: пылок дзеразы -’выплывае” (- ’высыпаецца, выпаўзае’) з насенніка. Параўн. драг. просо плывэ, выплыла ’высыпаецца, высыпалася з мяцёлкі’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ператаўчы́ сов.

1. в разн. знач. перетоло́чь; (картошку — ещё) перемя́ть;

п. ўвесь пе́рац — перетоло́чь весь пе́рец;

п. яшчэ́ раз — перетоло́чь ещё раз;

2. (очистить от шелухи всё, многое) пору́шить, обру́шить;

п. ўсё про́са — пору́шить (обру́шить) всё про́со;

3. разг. (разбить во множестве) переби́ть, переколоти́ть;

п. ўвесь по́суд — переби́ть (переколоти́ть) всю посу́ду

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

таўчы́ несов.

1. толо́чь; (картошку) мять;

т. пе́рац — толо́чь пе́рец;

2. (очищать от шелухи, плёнки) ру́шить, ша́стать;

т. про́са — ру́шить (ша́стать) про́со;

3. разг. (разбивать) бить, колоти́ть;

т. тале́ркі — бить (колоти́ть) таре́лки;

4. разг. (избивать) бить, колоти́ть;

5. (ударять) сту́кать;

т. ў спі́ну — сту́кать в спи́ну;

◊ т. ваду́ ў сту́пе — толо́чь во́ду в сту́пе

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)