полтора́ числит. паўтара́ м. и ср.;

полтора́ го́да паўтара́ го́да;

полтора́ ведра́ паўтара́ вядра́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паўтара́ м. и ср., числит. полтора́;

п. вядра́полтора́ ведра́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Паўтара́ (м. і н. род), паўтары́ (ж. род), ’адзін з палавінай’, ст.-бел. полуторы гривны (1229 г.). Укр. півтора́, рус. полтора́, ст.-рус. полтора, польск. półtora. Паўн.-прасл. роlъ vъtora ’тс’. Да паў- (гл.) і прасл. vъtorъ ’другі’, роднаснага да ст.-інд. vítras ’які вядзе далей’, vitarám ’далей’, авест. vitara‑ ’тс’ (Педэрсан, KZ, 38, 395; Младэнаў, там жа, 44, 371). Аднак Мее (Études, 407; Мікала, BB, 22, 253), Траўтман (10) імкнуліся рэканструяваць прасл. vъtorъ як ступень рэдукцыі да літ. añtras, añtaras, лат. ùotrs ’другі, іншы’, ст.-прус. antars, ст.-інд. ántaras, anyás ’другі’, асец. ændær, гоц. anþar (Фасмер, 1, 364–365). У іншых слав. мовах у другой частцы выступае drugъjь: чэш. půl druhého, славац. poldruha, славен. poldrúgi, серб.-харв. pódrug, рус. полъ друга ’паўтара’ (XVIII ст.). Слова паў- у літар. бел. мове і сучасных бел. гаворках яшчэ актыўна ўдзельнічае ва ўтварэнні іншых лічэбнікаў: паўтраця́ ’два з паловай’, паўтраці́, паўтраціна ’тс’ (ТСБМ, Сцяшк., Яруш., Шат.; швянч., воран., Сл. ПЗБ); паўчварта́ ’тры з палавінай’ (ТСБМ, Сцяшк., Нас., Шат.; гродз., Сл. ПЗБ), ’адна восьмая’ (Касп.); паўпята́ ’чатыры з паловай’ (Сцяшк.); паўшаста́ ’пяць з паловай’ (Сцяшк.; навагр., Сл. ПЗБ); паўсяма́ ’шэсць з паловай’ (лід., Сцяшк. Сл.); паўсядзьма́, поўсядзьма́ ’тс’ (ігн., Сл. ПЗБ). Такія лічэбнікі былі пашыраны і ў ст.-рус. мове: полчета, полчети, полчеть (XVI ст.) ’3½’, полчетверта ’тс’ (XV ст.), полчетвертадесять ’35’, полчетвертанадцата ’13½’ (XV ст.) і інш., а таксама і ў іншых слав. мовах: чэш. půl třetího, půl čtvrta, польск. półpięta, półpiąta, ’4½’, в.-луж. połtřeća ’2½’, połštwórta ’3½’, połpjata ’4½’, połšesta ’5½’, połdwanata ’11½’, połsta ’50’; н.-луж. połtera ’паўтара’, połtśeśa ’2½’, połštworta ’3½’, połpěta ’4½’, połsta ’50’. Ёсць аналагічныя ўтварэнні ў літ. (pusañtro ’паўтара’, pustrẽčio ’2½’, pusketvir̃to ’3½’, pusšẽšto ’5½’, pusseptiñto ’6½’ і лат. (pusótra ’паўтара’, pusótras ’паўтары’, pusʼtreša, pusʼtrešas ’2½’, pusʼčetri ’палавіна чацвёртай’, pusseši ’паўшостай’, pusʼseptiņi ’паўсёмай’. Сюды ж паўтарні́к ’(добры) сорт ільну’ (шум., Сл. ПЗБ), ’паўтарацалёвая дошка’ (там жа), паўтарак ’прадмет паўтарачнага памеру’ (ТСБМ), паўтарачка ’дошка ў 1,5 цалі’, ’бутэлька ў 1,5 л’ (ТСБМ, Шат., Мат. Гом.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

два два, род. двух м., ср.;

ни два ни полтора́ ні два ні паўтара́;

в два счёта прост. як ба́чыш, у адзі́н мо́мант;

чёрта с два! прост. дзе там!;

два сапога́ па́ра ≅ або́е рабо́е;

уби́ть двух за́йцев забі́ць двух за́йцаў.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

поIII предлог;

1. с предл. (после кого-, чего-л.) па (кім, чым); пасля́, по́сле (каго, чаго);

по истече́нии сро́ка па сканчэ́нні тэ́рміну (пасля́ заканчэ́ння тэ́рміну);

2. с дат., вин. (при указании на количество) па (в белорусском языке только с вин., за исключением сочетаний с «один», «одна», которые употребляются с предл.);

по одному́ челове́ку в ряд па адным чалаве́ку ў рад;

по два челове́ка па два чалаве́кі;

по три рубля́ па тры рублі́;

по четы́ре киломе́тра в час па чаты́ры кіламе́тры ў гадзі́ну;

по пяти́, по семи́, по десяти́ па пяць, па сем, па дзе́сяць;

по двадцати́, по сорока́, по пяти́десяти, по сто па два́ццаць, па со́рак, па пяцьдзяся́т, па сто́;

по пятисо́т, по семисо́т, по девятисо́т па пяцьсо́т, па семсо́т, па дзевяцьсо́т;

по дво́е, по тро́е па дво́е, па тро́е;

по полтора́, по полторы́ па паўтара́, па паўтары́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

два (род. двух) два; (в сочетании с сущ. мужского рода, обозначающими живые существа — ещё) дво́е;

д. я́блыкі — два я́блока;

д. сыны́ — два сы́на; дво́е сынове́й;

двух слоў не звя́жа — двух слов не свя́жет;

па́лка з двума́ канца́мі — па́лка о двух конца́х;

ні два ні паўтара́ — ни два ни полтора́;

забі́ць двух зайцо́ў — уби́ть двух за́йцев;

памі́ж двух агнёў — ме́жду двух огне́й;

як дзве кро́плі вады́ — как две ка́пли воды́;

як дво́йчы два — как два́жды два;

на два франты́ — на два фро́нта;

галава́ і д. ву́хі — садо́вая голова́;

за д. (тры і г.д.) кро́кі — в двух (трёх и т.д.) шага́х;

у двух сло́вах — в двух слова́х;

ба́чыць на д. аршы́ны пад зямлёю — ви́деть на два арши́на под землёй;

сядзе́ць памі́ж двух крэ́слаў — сиде́ть ме́жду двух сту́льев;

крок напе́рад, д. кро́кі наза́д — шаг вперёд, два ша́га наза́д;

скупы́ д. разы́ тра́ціць — скупо́й теря́ет вдвойне́;

раз-д. і гато́ва — раз-два и гото́во;

з аднаго́ вала́ дзвюх шкур не дзяру́цьпосл. с одного́ вола́ двух шкур не деру́т;

д. бо́ты па́рапогов. два сапога́ па́ра;

за аднаго́ бі́тага двух нябі́тых даю́цьпосл. за одного́ би́того двух неби́тых даю́т;

за двума́ зайца́мі паго́нішся, ніво́днага не зло́вішпосл. за двумя́ за́йцами пого́нишься, ни одного́ не пойма́ешь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

па I предлог

1. с предл. в разн. знач. по (кому, чему);

плыць па мо́ры — плыть по мо́рю;

ла́зіць па гара́х — ла́зить по гора́м;

прайсці́ па ву́ліцы — пройти́ по у́лице;

сту́кнуць кулако́м па стале́ — сту́кнуть кулако́м по столу́;

хадзі́ць па пако́і — ходи́ть по ко́мнате;

усе́ разышлі́ся па ха́тах — все разошли́сь по дома́м;

чу́ткі хадзі́лі па вёсках — слу́хи ходи́ли по деревня́м;

зага́д па другі́м палку́ — прика́з по второ́му полку́;

е́хаць парахо́дам і па чыгу́нцые́хать парохо́дом и по желе́зной доро́ге;

пасла́ць па по́шце — посла́ть по по́чте;

паве́даміць па тэлегра́фе — сообщи́ть по телегра́фу;

страля́ць па ако́пе — стреля́ть по око́пу;

2. с дат. и предл. в ед. и с предл. во мн. (при указании на направление) по (кому, чему);

плыць па цячэ́нні — плыть по тече́нию;

ісці́ па со́нцы — идти́ по со́лнцу;

пайшлі́ па сляда́х — пошли́ по следа́м;

3. с дат. в ед. и с предл. во мн. (при указании на область чего-л., сферу какой-л. деятельности) по (чему);

вышэ́йшы па зва́нні — вы́сший по зва́нию;

прамо́ва па агра́рным пыта́нні — речь по агра́рному вопро́су;

спабо́рніцтвы па футбо́ле (па лы́жах, па ша́хматах) — соревнова́ния по футбо́лу (по лы́жам, по ша́хматам);

4. с дат. в ед. и с предл. во мн. (согласно, следуя чему-л.; в соответствии, соразмерно с чем-л.; на основании каких-л. признаков) по (кому, чему);

будава́ць па тыпо́вым прае́кце — стро́ить по типово́му прое́кту;

па за́кліку правадыра́ — по призы́ву вождя́;

вы́браць па сваі́м жада́нні — вы́брать по своему́ жела́нию;

па марскі́м звы́чаі — по морско́му обы́чаю;

не па ро́сце — не по ро́сту;

атрыма́ць па заслу́гах — получи́ть по заслу́гам;

гэ́та ўсё не па мнеэ́то всё не по мне;

па сваі́м ро́сце ён быў са́мы высо́кі ў шко́ле — по своему́ ро́сту он был са́мым высо́ким в шко́ле;

па яго́ ду́мцы — по его́ мне́нию;

сле́сар па прафе́сіі — сле́сарь по профе́ссии;

старэ́йшы па ўзро́сце — ста́рший по во́зрасту;

5. с дат. в ед. и с предл. во мн. (вследствие чего-л.) по (чему);

па до́брым знаёмстве — по до́брому знако́мству;

не з’яві́цца на рабо́ту па хваро́бе — не яви́ться на рабо́ту по боле́зни;

6. с дат. в ед. и с предл. во мн. (при указании на близость, родство) по (кому, чему);

тава́рыш па ўніверсітэ́це — това́рищ по университе́ту;

стрые́чны брат па ба́цьку — двою́родный брат по отцу́;

7. с дат. в ед. и с предл. во мн. (при указании на последовательность, постепенность) по (чему);

чыта́ць па склада́х — чита́ть по слога́м;

лічы́ць па па́льцах — счита́ть по па́льцам;

збіра́ць па капе́йцы — собира́ть по копе́йке;

дзяўбці́ па зе́рнятку — клева́ть по зёрнышку;

8. с дат. (в разн. знач.) по;

даць дзе́цям па я́блыку — дать де́тям по я́блоку;

купі́ць ко́жнаму па падару́нку — купи́ть ка́ждому по пода́рку;

па рублю́ шту́ка — по рублю́ шту́ка;

9. с вин. (вплоть до) по;

у вадзе́ па по́яс — в воде́ по по́яс;

не забы́ўся і па сённяшні дзень — не забы́л и по сего́дняшний день;

10. с вин. за (кем, чем); (в значении цели — ещё) по;

зайдзі́це па мяне́ — зайди́те за мной;

ісці́ па ваду́ — идти́ за водо́й (по́ воду);

ісці́ ў лес па грыбы́ — идти́ в лес за гриба́ми (по грибы́);

11. с вин. (для обозначения места действия) на (чём), по;

па той бок ракі́ ішлі́ лю́дзі — на той стороне́ (по ту сто́рону) реки́ шли лю́ди;

12. с предл. по, после (кого, чего);

па заканчэ́нні тэ́рміну — по истече́нии сро́ка;

на насту́пны дзень па прые́здзе — на сле́дующий день по прие́зде (по́сле прие́зда);

па абе́дзе — по́сле обе́да;

13. с предл. (при указании на основание, цель) из, изо (чего);

па лю́басці да тэа́тра — из любви́ к теа́тру;

14. с предл. (при указании на причину) из-за (чего), по;

па сла́басці здаро́ўя — из-за сла́бости здоро́вья;

15. с предл. (при указании на время) разг., переводится твор. беспредложным, а также конструкциями с предлогом по (чему);

не спаць па нача́х — не спать ноча́ми (по ноча́м);

16. с предл. (со словами сумава́ць, бедава́ць и т.п.) по (кому, чему); кроме того, иногда (особенно при указании на чувство, вызванное сожалением, утратой и т.п.) переводится предлогом о, об, обо (ком, чём);

сумава́ць па дзе́цях — скуча́ть по де́тям;

пла́каць па кім-не́будзь — пла́кать по ко́м-л.;

ты па мне не бяду́й — ты обо мне не горю́й;

17. с вин., за исключением сочетаний с «адзі́н», «адна́», которые употребляются с предл. (при указании на количество) по (чему и что);

па два чалаве́кі — по́ два челове́ка;

па тры рублі́ — по три рубля́;

па чаты́ры кіламе́тры ў гадзі́ну — по четы́ре киломе́тра в час;

па пяць — по пяти́;

па тры́ццаць — по тридцати́;

па дво́е — по дво́е;

па паўтара́ — по полтора́;

па адны́м чалаве́ку ў рад — по одному́ челове́ку в ряд

па II сущ., нескл., ср. (в танцах) па

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)