першабы́тны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. першабы́тны першабы́тная першабы́тнае першабы́тныя
Р. першабы́тнага першабы́тнай
першабы́тнае		 першабы́тнага першабы́тных
Д. першабы́тнаму першабы́тнай першабы́тнаму першабы́тным
В. першабы́тны (неадуш.)
першабы́тнага (адуш.)		 першабы́тную першабы́тнае першабы́тныя (неадуш.)
першабы́тных (адуш.)
Т. першабы́тным першабы́тнай
першабы́тнаю		 першабы́тным першабы́тнымі
М. першабы́тным першабы́тнай першабы́тным першабы́тных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

першабы́тны, -ая, -ае.

1. Які мае адносіны да найстаражытнейшага перыяду гісторыі чалавецтва.

П. чалавек.

2. перан. Які захоўвае першапачатковы стан.

Першабытная прырода (некранутая).

3. перан. Дзікі, некультурны, адсталы.

Першабытныя норавы.

|| наз. першабы́тнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

першабы́тны в разн. знач. первобы́тный;

~нае грама́дства — первобы́тное о́бщество;

~ныя но́равы — первобы́тные нра́вы;

○ п. камуні́зм — первобы́тный коммуни́зм;

◊ п. стан — шутл. первобы́тное состоя́ние

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

першабы́тны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да найстаражытнейшага перыяду гісторыі чалавецтва. Першабытны чалавек. Першабытнае грамадства. Першабытная культура.

2. перан. Устарэлы, прымітыўны. Першабытная тэхніка. □ У гэтым млыне і пад’ёмны механізм быў таксама стары, першабытны. Брыль. // Дзікі, некультурны. Першабытныя норавы.

3. Першапачатковы, былы. Тут, у вёсцы, першабытная цішыня, хвалюючы водар зямлі, пах усяго жывога, што расце, цягнецца да сонца, дыхае. Навуменка. І вецер імкнецца наўсцяж развінуць сваю першабытную дужасць. Глебка. // Некрануты, у натуральным стане. Першабытны лес.

4. Ужываецца ў якасці састаўной часткі назваў некаторых выкапнёвых жывёл. Першабытны зубр.

•••

Першабытны камунізм гл. камунізм.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

татэмі́зм, -у, м.

Першабытны культ татэмаў.

|| прым. татэмісты́чны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

первобы́тный прям., перен. першабы́тны;

первобы́тный челове́к першабы́тны чалаве́к;

первобы́тное о́бщество першабы́тнае грама́дства.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

траглады́т, -а, М -ды́це, мн. -ы, -аў, м.

1. Першабытны пячорны чалавек.

2. перан. Грубіян, некультурны чалавек.

|| ж. траглады́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так (да 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

траглады́т, ‑а, М ‑дыце, м.

1. Першабытны пячорны чалавек.

2. Разм. Грубіян, некультурны чалавек; цемрашал.

[Ад грэч. trōglodytēs — які жыве ў пары або пячоры, першапачаткова ўласнае імя народа, які жыў у Эфіопіі.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

коммуни́зм камуні́зм, -му м.;

нау́чный коммуни́зм навуко́вы каму́нізм;

первобы́тный коммуни́зм першабы́тны камуні́зм.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Людае́д, любое́д ’першабытны чалавек’ (ТСБМ, ТС). Прасл. lʼudojȇdъ. Да люд і есці (гл.). Паняцце ’дрэнны, ліхі, благі’ спрыяла змене лексемы лютаедлівы ’пераборлівы ў ядзе’ ў людае́длівы, людаежлівы (лях., ваўк., Сл. ПЗБ).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)