пе́рвый в разн. знач. пе́ршы;

полови́на пе́рвого палова першай (на першую);

пе́рвый среди́ ра́вных пе́ршы сяро́д ро́ўных;

пе́рвым де́лом, пе́рвым до́лгом пе́ршым чы́нам (перш за ўсё, перш-на́перш);

пе́рвое вре́мя спача́тку, пе́ршыя часы́, на пе́ршым ча́се;

Пе́рвая мирова́я война́ 1914—1918 ист. Пе́ршая сусве́тная вайна́ 1914—1918;

с пе́рвого взгля́да з пе́ршага по́зірку;

пе́рвый встре́чный пе́ршы сустрэ́чны;

по пе́рвое число́ як ма́е быць;

не пе́рвой мо́лодости ирон. не пе́ршай маладо́сці;

пе́рвая ла́сточка пе́ршая ла́стаўка;

пе́рвая по́мощь пе́ршая дапамо́га;

в пе́рвую го́лову, в пе́рвую о́чередь у пе́ршую чаргу́;

пе́рвый попа́вшийся пе́ршы-ле́пшы, пе́ршы, хто тра́піцца;

пе́рвый блин ко́мом пе́ршы блін саба́ку;

при пе́рвой возмо́жности пры пе́ршай магчы́масці;

пе́рвый сорт пе́ршы гату́нак (сорт);

пе́рвые шаги́ пе́ршыя кро́кі;

пе́рвой ма́рки пе́ршай ма́ркі;

из пе́рвых рук з пе́ршых рук;

на пе́рвый взгляд на пе́ршы по́гляд;

в пе́рвую мину́ту у пе́ршую хвілі́ну;

в пе́рвых ряда́х у пе́ршых шэ́рагах;

не пе́рвой све́жести не пе́ршай све́жасці;

игра́ть пе́рвую скри́пку ігра́ць пе́ршую скры́пку.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

упершыню́ нареч. впервы́е; (в) пе́рвый раз

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

найпе́ршы прил. превосх. ст. са́мый пе́рвый, перве́йший

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пе́ршы

1. в разн. знач. пе́рвый;

п. томпе́рвый том;

ён п. пачу́ў аб гэ́тым — он пе́рвый услы́шал об э́том;

~шае ўра́жанне — пе́рвое впечатле́ние;

п. раз у жыцці́пе́рвый раз в жи́зни;

п. снегпе́рвый снег;

на ~шым пла́не — на пе́рвом пла́не;

п. ву́чаньпе́рвый учени́к;

~шая скры́пка — пе́рвая скри́пка;

пало́ва на ~шую — полови́на пе́рвого;

2. перви́чный;

п. слой — перви́чный слой;

Пе́ршае ма́я — Пе́рвое ма́я;

п. сортпе́рвый сорт;

~шая дапамо́гамед. пе́рвая по́мощь;

~шым чы́нам — пре́жде всего́; пе́рвым де́лом;

не ~шай маладо́сці — не пе́рвой мо́лодости;

у ~шую чаргу́ — в пе́рвую о́чередь; в пе́рвую го́лову;

з ~шага по́гляду (по́зірку) — с пе́рвого взгля́да;

на п. по́гляд — на пе́рвый взгляд;

з ~шага сло́ва — с пе́рвого сло́ва;

~шая ла́стаўка — пе́рвая ла́сточка;

у ~шых рада́х — в пе́рвых ряда́х;

не п. раз — не впервы́е;

п. і апо́шні разпе́рвый и после́дний раз;

на п. абыхо́дак — на пе́рвое вре́мя; на пе́рвый слу́чай;

п. сустрэ́чныпе́рвый встре́чный;

пры ~шай магчы́масці — при пе́рвой возмо́жности;

~шыя кро́кі — пе́рвые шаги́;

~шай ма́ркі — пе́рвой ма́рки;

з ~шых рук — из пе́рвых рук;

не ~шай све́жасці — не пе́рвой све́жести;

(махля́р) ~шай гі́льдыі — (плут, жу́лик) пе́рвой ма́рки;

п. блін камяко́мпосл. пе́рвый блин ко́мом

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

блин блін, род. бліна́ м., бліне́ц, -нца́ м.;

пе́рвый блин ко́мом погов. пе́ршы блін камяко́м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пе́рвы, пе́рву ’першы’ (ТС), первый (Бяльк.), укр. первий, стараж.-рус. пьрвь, ст.-польск. pierwy, н.-луж. penv); в.-луж. pjenvy, чэш. і славац. prvy, славен. prvi, серб.-харв. првш макед. прв, балг. пьрвіц ст.-слав. прьвь. прьвый. Прасл. *рьгуь, якое адпавядае ст.-інд. purvo‑ ’пярэдні, папярэдні, першы’, авест. paurva‑, puouruya‑. paoiiyu ’першы’, алб. pore ’самы першы’, ст.-англ. forwosi, forwesi ’першы, правадыр’, тахар. A pärvat ’старэйшын тахар. üpärwesse ’першы’, літ. pirmas ’тс’ < і.-е. *ргН‑ио (Міклашыч, 244; Фасмер, 3, 235; Фрэнкель, 597; Копечны, 2, 684; Махэк₂, 488–489; Бязлай, 3, 132–133; Фурлан (там жа, 105) абгрунтоўвае этымалагічную сувязь *рьгуь з *рт© > ь, гл. правы). Сюды перашый? ’самы пачатак, упершыню’ (Юрч. СЫН); параўн. таксама польск. pierwosć ’першапачатковы, першасны стан’. Архаізм на частцы беларускай моўнай тэрыторыі або запазычанне з рус. первый, параўн. першы (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

дайгра́ць сов., муз., театр. доигра́ть;

д. накцю́рн — доигра́ть ноктю́рн;

д. пе́ршы акт — доигра́ть пе́рвый акт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зази́мок м. и зази́мье ср., обл.

1. (первый снег) за́зімак, -мку м.;

2. (первые морозы) за́зімак, -мку м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

за́зі́мак, -мку м.

1. (первый снег, мороз) зази́мок, зази́мье ср.;

2. (первая санная дорога) первопу́ток, первопу́тье ср.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кварта́л м., в разн. знач. кварта́л;

рабо́чы к. — рабо́чий кварта́л;

план на пе́ршы к. — план на пе́рвый кварта́л

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)