няўро́кам, прысл.
Выпадкова, нечакана.
Калі я засну н., разбудзі.
◊
Няўрокам кажучы — каб не сурочыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
няўро́кам
прыслоўе
| станоўч. |
выш. |
найвыш. |
| няўро́кам |
- |
- |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
няўро́кам нареч. случа́йно, неожи́данно, вдруг;
калі́ я засну́ н., разбудзі́ — е́сли я усну́ случа́йно (неожи́данно, вдруг), разбуди́;
◊ н. ка́жучы — что́бы не сгла́зить
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
няўро́кам, прысл.
Ненаўмысна; выпадкова. [Камандзір брыгады:] — У сон нешта хіліць... Як задрамлю няўрокам, разбудзі... Мележ. І калі якой парою Ты заблудзішся няўрокам, Дык гукні — і над зямлёю Пойдзе голас твой далёка. Кірэенка.
•••
Няўрокам кажучы гл. кажучы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Няўро́кам: nie uròkam albo nie ŭròkam kàżuczy (Пятк. 2), не урокам сказаць (Нас.), няўрокам сказана (полац., Нар. лекс.) — гаворыцца, калі што-небудзь хваляць; сюды ж таксама няўрошны: каб короўки моло́шны, а тиляти няўрошны (Рам.) — якога цяжка ўракці; параўн. славац. neúrekom ’каб не зракці’, neúročny ’прыгожы, здаровы, добра выглядаючы’, укр. невро́чливий, неврі́кливий ’які не хварэе ад урокаў’, рус. неуро́чливый ’тс’. Да урок, урокі (гл.); паводле Махэка₂ (397), існавала вера, што дрэнныя людзі, калдуны, маглі нашкодзіць, хвалячы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ненасло́ў (нінаслоу) ’няўрокам, каб не зрачы’ (Бяльк.). Відаць, з *не‑на‑слов (гл. слова) як не‑на‑рок, гл. ненарокам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Няўро́чны (няурочный) ’незвычайны’ (Яруш.). Гл. уро́чны, сярод значэнняў якога ’схільны да ўрокаў’ (гл. няўрокам) і ’пэўны, дамоўлены, вызначаны’ (гл. рэкнуць, рэкці).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ка́жучы,
Дзеепрысл. незак. ад казаць.
•••
Інакш кажучы (у знач. пабочн.) — іншымі словамі.
Карацей кажучы (у знач. пабочн.) — коратка, без падрабязнасцей, сцісла.
Між (паміж) намі кажучы — тое, што і між (паміж) намі (гл. мы).
Мякка кажучы (у знач. пабочн.) — ужываецца як напамін пра тое, што гаворачая асоба знарок пазбягае рэзкіх слоў аб кім‑, чым‑н.
Не тут кажучы (казана) (у знач. пабочн.) — выражае пажаданне, каб тое непрыемнае, пра што ідзе размова, мінала ўдзельнікаў гутаркі.
Няўрокам кажучы (у знач. пабочн.) — каб не сурочыць.
Па праўдзе кажучы (сказаць); праўду кажучы (сказаць) (у знач. пабочн.) — гаварыць шчыра, адкрыта.
Уласна кажучы (у знач. пабочн.) — па сутнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
загаці́ць, ‑гачу, ‑гаціш, ‑гаціць; зак., што.
1. Разм. Палажыць гаць, пакрыць гаццю (для праходу, праезду). Загаціць балота.
2. Разм. Перагарадзіць плацінай; запрудзіць. — Загаціць, — кажуць далей, — трэба рэчку, Каб возера было, каб быў і млын. Купала.
3. Абл. Запоўніць цалкам якую‑н. прастору, праход і пад. — Ну і насіласавалі, няўрокам кажучы, яму, усе чатыры секцыі вежы, і каб яшчэ была адна яма, то і яе б загацілі. Ермаловіч.
4. перан. Затраціць на што‑н. бязмерна вялікія сродкі. Ты ўсё золатам хочаш прыцьміць, загаціць... Ці ж прыгледзеўся, хорамны княжа? Кроў на золаце гэтым людская блішчыць, Кроў, якой і твая моц не змажа. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
час м.
1. (единица времени) гадзі́на, -ны ж.;
в час, в два часа́ а пе́ршай, а друго́й гадзі́не;
опозда́ть на час спазні́цца на гадзі́ну;
2. (время вообще) час, род. ча́су м.; пара́, род. пары́ ж.;
в часы́ о́тдыха у час адпачы́нку;
вече́рний час вячэ́рняя пара́;
◊
би́тый час цэ́лая (до́брая) гадзі́на;
в до́брый час у до́бры час, па́не Апана́с; дай, бо́жа, у до́бры час пача́ць;
ти́хий час ці́хая гадзі́на;
не ровён час няўро́кам ка́жучы; не тут ка́жучы; не пры нас каза́на;
стоя́ть на часа́х стая́ць на ва́рце;
с ча́су на ча́с з гадзі́ны на гадзі́ну;
час о́т часу не ле́гче чым дале́й, тым цяжэ́й; дале́й — не лягчэ́й; было́ лі́ха, дый паго́ршала;
счастли́вые часо́в не наблюда́ют погов. шчаслі́выя на час не зважа́юць;
кали́ф на час калі́ф на гадзі́ну.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)