марша́лак, -лка, мн. -лкі, -лкаў, м. (гіст.).

1. Вышэйшая службовая асоба ў Вялікім Княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай.

2. У Беларусі ў 19 ст: выбраны з ліку шляхты кіраўнік губерні або павета.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

марша́лак

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. марша́лак марша́лкі
Р. марша́лка марша́лкаў
Д. марша́лку марша́лкам
В. марша́лка марша́лкаў
Т. марша́лкам марша́лкамі
М. марша́лку марша́лках

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

марша́лак, -лка м.

1. ист. предводи́тель дворя́нства;

2. председа́тель се́йма в По́льше

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

марша́лак, ‑лка, м.

1. Гіст. Прадвадзіцель дваранства.

2. Разм. Той, хто кіруе якой‑н. цырымоніяй, звычайна вясельнай. Быць за маршалка на вяселлі.

3. Старшыня сейма ў Польшчы.

[Чэшск. maršalek.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Марша́лак ’дружка, які кіруе вясельнай цырымоніяй’, ’галоўная асоба ў таварыстве’; смарг., гродз. маршалка ’дружка’, валож. ’шафер у жаніха’, пін., кам., тур. маршалок ’тс’ (ТСБМ, Кольб., ТС, Яруш., КЭС, Нас., Сл. ПЗБ; слаўг., Яшк., Назвы; КЭС, лаг.; віл., З нар. сл.), ст.-бел. маршалокъ, маршалко, маршалекъ, моршалокъ ’прыдворны высокага рангу; павятовы кіраўнік дваранства’ (XV ст.), запазычаны са ст.-польск. marszałek, якое з с.-в.-ням. marschalc ’стайнік, канюшы’ (Чартко, Пыт. мовазн. і метад., 117; Жураўскі, Бел. мова, 61; Булыка, Лекс. запазыч., 25; Кюнэ, 76). Сюды ж маршалі́ца ’дружка нявесты’ (валож., Жыв. сл.), марша́лка ’старшая дружка’ (Касп.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Марша́лкі

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы

мн.
Н. Марша́лкі
Р. Марша́лак
Марша́лкаў
Д. Марша́лкам
В. Марша́лкі
Т. Марша́лкамі
М. Марша́лках

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

града́цыя, ‑і, ж.

Паслядоўнасць, паступовасць у размяшчэнне чаго‑н., звязаная з павышэннем або аслабленнем велічыні, сілы, значэння. За суддзямі, таксама захоўваючы саслоўныя градацыі, ішлі: напышлівы прадстаўнік дваранства, мінскі губернатар маршалак Ромава-Рымша-Сабур, член управы Янцэвіч, які прыбыў замест гарадскога галавы. Колас.

[Лац. gradatio.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Кама́ндаваць ’аддаваць каманду’, ’быць камандзірам чаго-небудзь’, ’загадваць’ (ТСБМ, Яруш.), камендаваць ’тс’ (Сержп. Прымхі). Аналагічна да папярэдняга, — з рус. командовать ’тс’, якое (у XVIII ст.) з франц. commander ’тс’ < с.-лац. commandare < commendare ’даручаць’, ’давяраць’ (Фасмер, 2, 300; Шанскі, 2 (К), 223). Аднак форма камендаваць з польск. komendować, komendywać < komenda вясельны маршалак’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

предводи́тель

1. (вождь) правады́р, -ра́ м.; (руководитель) кіраўні́к, -ка́ м.; (вожак) важа́к, -ка́ м.; (заправила) завада́тар, -ра м., завада́тай, -тая м.;

2. (дворянства) ист. марша́лак, -лка м., прадвадзі́цель, -ля м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пірог 1, піру͡ох, пырі́г ’булка з начынкай’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк. Сл., Гарэц., Бес., Чуд., Яруш., Федар. 6, ТС; мазыр., Шн. 3; полац., Нар. сл.), ’паска’ (Маш.), ’тоўсты блін, праснак’ (полац., Нар. сл.; пруж., Сл. Брэс.; віц., ЛА, 4), ’пшанічны белы хлеб, бохан хлеба, булка, куліч’ (Шат.; Варл.; полац., Нар. сл.; гродз., глыб., докш., вільн., шальч., драг., Сл. ПЗБ; віц., ЛА, 4), пірагом ’згарнуць зерне ў кучу’ (рагач., Сл. ПЗБ). Сюды ж, відаць, пірагі́ ’вялікія запоіны — другі этап вяселля, у час якога дамаўляюцца пра пасаг, тэрмін вяселля, колькасць сватоў’ (віл., З нар. сл.), піро́гі ’частаванне праз тыдзень пасля вяселля’ (беласт., Сл. ПЗБ, Скарбы). Укр. пиріг, рус. пирог, польск. pirog, pierog, чэш., славац. piroh. Найбольш імаверным можна дапусціць паходжанне слова з прасл. *pirъ ’бяседа, банкет’ і суф. ‑ogъ (як у тварог, *batogъ, *brьlogъ) (Вондрак, Vergl. Gr., 1, 629; гл. яшчэ Фасмер, 3, 265). Сюды ж пірожнік ’маршалак у вясельнай дружыне’ (Варл.).

Пірог 2 ’скручаная ці сплеценая пасма апрацаванага ільновалакна’ (вільн., гродз., Сл. ПЗБ). Названа паводле падабенства формы. Да пірог 1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)