лі́шні

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. лі́шні лі́шняя лі́шняе лі́шнія
Р. лі́шняга лі́шняй
лі́шняе		 лі́шняга лі́шніх
Д. лі́шняму лі́шняй лі́шняму лі́шнім
В. лі́шні (неадуш.)
лі́шняга (адуш.)		 лі́шнюю лі́шняе лі́шнія (неадуш.)
лі́шніх (адуш.)
Т. лі́шнім лі́шняй
лі́шняю		 лі́шнім лі́шнімі
М. лі́шнім лі́шняй лі́шнім лі́шніх

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

лі́шні, -яя, -яе.

1. Збыткоўны, які перавышае адпаведную колькасць, празмерны.

Лішнія грошы.

Лішнія турботы.

2. Непатрэбны, бескарысны.

Лішнія рэчы.

3. Дадатковы, пабочны.

Сказаць л. раз не шкодзіць.

◊

Без лішніх слоў — не размаўляючы доўга.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

лі́шні в разн. знач. ли́шний; (избыточный — ещё) изли́шний;

л. экзэмпля́р кні́гі — ли́шний экземпля́р кни́ги;

ён быў тут л. — он был тут ли́шний;

рабі́ць ~нюю рабо́ту — де́лать ли́шнюю рабо́ту;

~няя стара́ннасць — ли́шнее (изли́шнее) усе́рдие;

~няя капе́йка — ли́шняя копе́йка;

без ~ніх слоў — без ли́шних слов;

без ~няй гаво́ркі — без ли́шних разгово́ров;

л. рот — ли́шний рот;

~няя дабрата́ — дурата́ — посл. доброта́ без ра́зума вредна́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лі́шні, ‑яя, ‑яе.

1. Які перавышае патрэбную ці ўстаноўленую колькасць, норму. Лішні экземпляр кнігі. Лішнія грошы. □ [Гарлахвацкі:] Па-мойму, цёця Каця, вы лішнюю плошчу падмятаеце... Крапіва. // Празмерны, залішні. У пакоі свежа, хвоі, стоячы каля самых вокан, не прапускаюць у дом лішняга сонца. Лужанін. [Егер] трымаў сябе вельмі асцярожна, не дазваляючы сабе ніводнага лішняга руху. В. Вольскі.

2. Такі, без якога можна абысціся; непатрэбны. [Дзіміна:] Кашын патрэбен быў пры штурмаўшчыне. Пры рытмічнай жа рабоце ён лішні. Карпаў. // Непажаданы. Марыля зрабілася зусім чужой і лішняй у .. хаце. Брыль. Сцёпка дастаў з кішэні некалькі памятых лісткоў, азірнуўся, каб не было лішніх сведак. Колас.

3. Дадатковы, дабавачны. — Маленькі агонь можна і ў будане трымаць. — Дым будзе, ды і месца для яго лішняе трэба. Маўр.

•••

Без лішніх слоў гл. слова.

Лішняя капейка гл. капейка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Лі́шні, лі́шній, лі́шненькій ’які перавышае ўстаноўленую норму, колькасць’, ’празмерны’, ’непатрэбны’, ’дадатковы’ (Бяльк., Яруш., ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС), лі́шне, лі́шня, лі́шнё ’надта, празмерна’ (Шат., Сл. ПЗБ, ТСБМ), лі́шняго ’больш за норму’ (Янк. 1). Укр. ли́шній, ли́шний, рус. ли́шний, ст.-рус. лишьнии; польск. liszhy, liszni (запазычаныя з бел. мовы), н.-луж. устар. lišny празмерны’, серб.-харв. устар. najlišno ’найбольш’, балг. лишен ’непатрэбны’, прасл. lišьnъ ’які застаецца’, празмерны’, ’непатрэбны’ (Слаўскі, 4, 293–294). Да lixъ > лі́ха (гл.). Сюды ж лі́шніца ’лішак; большае, чым можна’, ’дастатак’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., Яўс., ТС, Шат.; пух., Жд. 2; лях., карэліц., Сл. ПЗБ).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

залі́шні, -яя, -яе (разм.).

Лішні, які перавышае патрэбу, неабходнасць.

Залішнія клопаты.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

абу́за, -ы, ж.

1. Непрыемны абавязак, лішні клопат, турбота.

Узваліць абузу на чалавека.

2. Той (тое), хто (што) абцяжарвае каго-, што-н.

Лішнія рэчы — а. ў дарозе.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

избы́точный

1. (излишний) залі́шні, лі́шні;

2. (изобильный) бага́ты.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

абу́за, ‑ы, ж.

Непрыемныя абавязкі, лішні клопат, турбота. [Тхорык:] — Дырэктар так і сказаў: конь нам цяпер — абуза, толькі лішні перавод фуражу. Кулакоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

анакру́за, ‑ы, ж.

Лішні безнаціскны склад у пачатку верша, напісанага ямбам, анапестам ці амфібрахіем.

[Грэч. anakrousis.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)