лажы́цца гл. легчы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

лажы́цца

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, зваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. лажу́ся лажы́мся
2-я ас. лажы́шся лажыце́ся
3-я ас. лажы́цца лажа́цца
Прошлы час
м. лажы́ўся лажы́ліся
ж. лажы́лася
н. лажы́лася
Загадны лад
2-я ас. лажы́ся лажы́цеся

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

лажы́цца несов., в разн. знач. ложи́ться; (покрывать собой что-л. — ещё) па́дать;

снег л. на зямлю́ — снег ложи́тся (па́дает) на зе́млю

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лажы́цца, лажуся, лажышся, лажыцца.

Незак. да легчы (у 1, 2, 4, 6 і 9 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ле́гчы, ля́гу, ля́жаш, ля́жа; ля́жам, ля́жаце, ля́гуць; лёг, лягла́ і ле́гла, лягло́ і ле́гла; ляж; зак.

1. Прыняць ляжачае становішча.

Л. на спіну.

2. Размясціцца спаць, адпачываць.

Л. на сене.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Апусціцца на якую-н. паверхню, пакрыць сабою што-н.

Снег лёг белай коўдрай.

4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан., на каго-што. Распаўсюдзіцца на каго-н., што-н., стаць чыім-н. абавязкам.

Адказнасць ляжа на прысутных.

На яго плечы лягла гаспадарка.

5. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пралегчы, распасцерціся, працягнуцца.

Рэйкі ляглі доўгімі лініямі.

6. Пра самалёты, судны: прыняць якое-н. становішча, узяць які-н. напрамак.

Л. на зваротны курс.

○

Легчы ў (на) дрэйф — расставіць парусы так, каб судна заставалася прыблізна на адным месцы.

◊

Легчы касцьмі — загінуць у баі, памерці.

|| незак. лажы́цца, лажу́ся, лажы́шся, лажы́цца; лажы́мся, лажыце́ся, лажа́цца (да 1, 2, 4 і 6 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

бакава́я, -о́й.

У выразе: на бакавую (разм.) — легчы (лажыцца) спаць.

Пад’еў ды на бакавую.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ложи́ться несов. лажы́цца, кла́сціся; см. лечь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паўно́чнік

‘жыхар поўначы; той, хто не лажыцца спаць да позняй ночы’

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. паўно́чнік паўно́чнікі
Р. паўно́чніка паўно́чнікаў
Д. паўно́чніку паўно́чнікам
В. паўно́чніка паўно́чнікаў
Т. паўно́чнікам паўно́чнікамі
М. паўно́чніку паўно́чніках

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

◎ Легава́цца ’качацца’ (зэльв., Сцяшк. Сл.), укр. ляговитися ’лажыцца’, ст.-рус. наўг. лѣгивати — мнагакратны дзеяслоў да лѣгати ’выконваць палавы акт’, польск. legiwać, паўд. legować ’часта ляжаць, лажыцца’, н.-луж. zlagowaś, в.-луж. zlehować ’класці, накладваць’, чэш. polehovati ’класціся, прылягаць’. Паўн.-прасл. leg‑ovati sę ’лажыцца (неаднаразова)’ — ітэратыўны адыменны дзеяслоў, утвораны пры дапамозе суф. ‑ovali ад асновы leg‑ / log‑ / lag‑. Семантыка бел. лексемы развілася ад ’(неаднаразова) лажыцца’ праз ’вылёжвацца’ да ’качацца’. Да легчы (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

абсява́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.

Незак. да абсеяць. Ужо імгла над зямлёю лажыцца, Чорнай рызай усё пакрывае, Пылам зор небасхіл абсявае. Багдановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)