крыць, кры́ю, кры́еш, кры́е; крый; кры́ты; незак.
1. што. Рабіць страху, дах.
К. хату.
К. веранду.
2. каго-што. Рэзка, груба крытыкаваць, лаяць (разм.).
К. недахопы.
◊
Крый бог (божа) (разм.) — ужыв. як засцярога ад чаго-н., як забарона рабіць што-н. недапушчальнае.
Няма чым крыць (разм.) — няма чаго сказаць у адказ, у апраўданне.
Няхай бог крые (разм.) — ужыв. як пажаданне, пазбаўленне ад чаго-н. дрэннага.
|| зак. накры́ць, -кры́ю, -кры́еш, -кры́е; -кры́ты (да 1 знач.) і пакры́ць, -кры́ю, -кры́еш, -кры́е; -кры́ты (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кры́ць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
кры́ю |
кры́ем |
| 2-я ас. |
кры́еш |
кры́еце |
| 3-я ас. |
кры́е |
кры́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
кры́ў |
кры́лі |
| ж. |
кры́ла |
| н. |
кры́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
кры́й |
кры́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
кры́ючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
крыць несов.
1. (делать крышу) крыть;
2. разг. (критиковать) крыть;
◊ няма́ чым к. — не́чем крыть;
крый бо́жа, няха́й бог кры́е — не дай бог, не приведи́ госпо́дь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
крыць, крыю, крыеш, крые; заг. крый; незак., што.
1. Рабіць над чым‑н. страху, дах, верх. Крыць павець. Крыць хату. Крыць машыну брызентам. // Разм. Рабіць (страху, дах і пад.). Будаўнікі канчалі крыць дахі баракаў. Броўка.
2. Разм. Прыкрываць, атуляць. Зноў вас пабачыў, бярозы старыя, ваша ўтульнасць ізноў мяне крые. Дубоўка. Неба з захаду цямнее. Крые даль смугою. Колас.
3. без дап. Разм. Ужываецца замест некаторых дзеясловаў для абазначэння дзеяння, якое выконваецца з асаблівай сілай, імклівасцю. Бераг — вось ён, зусім побач... Жвавей, матрос. Крый сажонкамі! Адпачываць будзеш пасля. «Беларусь».
4. У картачнай гульні — біць карту партнёра вышэйшай картай. Крыць валета дамай.
5. Разм. Заўзята крытыкаваць, лаяць каго‑, што‑н. Самакрытыка ў модзе — Недахопы стануць крыць. Глебка.
•••
Бог крыў гл. бог.
Крый бог (божа) — а) выражэнне перасцярогі, папярэджання не рабіць чаго‑н. Крый божа Звязаць вам З гэтым хлопцам лёс! Корбан; б) вырашэнне нежадання, недапушчальнасці чаго‑н. Калі сын з сям’ёю перабраўся ў сваю хату, дзед зрабіў брамку з замком, каб дзеці — крый божа — не залезлі ў садок. С. Александровіч.
Крыць матам каго — груба лаяць.
Няма чым крыць — няма чаго сказаць у адказ, у апраўданне.
Няхай бог крые гл. бог.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Крыць ’рабіць пад чым-небудзь страху, дах, верх’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., ТС, Сцяшк., Шат.). Укр. крити, рус. крыть ’тс’, ст.-слав. крыти, балг. крия, макед. криям, серб.-харв. кри̏ти, славен. kriti ’тс’, польск. kryć, чэш. krúti, славац. kryť, в.-луж. kryć, н.-луж. kšyś, палаб. kråjĕ ’тс’. Прасл. kryti ’пакрываць што-небудзь чым-небудзь’ адпавядае літ. kráuti, лат. kraut ’тс’. Курыловіч (Accentuation, 297) і Станг (Verbum, 49) звяртаюць увагу на рэгулярнасць гэтых суадносін. Параўн. прасл. ryti ∼ літ. ráuti і інш. (Слаўскі, 3, 194).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кры́цца несов., страд. кры́ться; см. крыць 1
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дако́нчыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак., каго-што.
1. Давесці да канца, завяршыць пачатае.
Д. крыць страху.
2. Дабіць, даканаць, прыкончыць (разм.).
Д. параненага звера.
|| незак. дако́нчваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дакры́ць, ‑крыю, ‑крыеш, ‑крые; зак., што.
Скончыць крыць, накрыць да канца. Дакрыць будынкі. Дакрыць страху.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кры́ть несов.
1. крыць; (покрывать — краской, позолотой и т. п.) пакрыва́ць; (обивать) абіва́ць, абабіва́ць; (обшивать тканью) абшыва́ць, паця́гваць;
кры́ть кры́шу крыць страху́ (дах);
2. (критиковать) крыць;
3. карт. біць;
кры́ть тузо́м біць ту́зам;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Кры́цік ’верхні сноп, якім накрываюць бабку’ (Шатал.). Да крыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)