крана́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак., каго-што.

1. Датыкацца, дакранацца да каго-, чаго-н.; чапаць.

К. рукой.

Нельга к. ядавітыя расліны.

2. Парушаць чый-н. спакой, турбаваць; закранаць каго-, што-н. у гутарцы, прамове.

Яна не хацела кранаць маці.

Аграном кранаў пытанні ўрадлівасці глебы.

3. перан. Хваляваць, расчульваць.

Маё сэрца кранаюць родныя краявіды.

4. Прыводзіць у рух.

Паравоз кранае вагоны.

|| зак. крану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

крана́ць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. крана́ю крана́ем
2-я ас. крана́еш крана́еце
3-я ас. крана́е крана́юць
Прошлы час
м. крана́ў крана́лі
ж. крана́ла
н. крана́ла
Загадны лад
2-я ас. крана́й крана́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час крана́ючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

крана́ць несов.

1. (дотрагиваться) тро́гать, задева́ть, каса́ться (чего);

2. (с места) тро́гать, дви́гать;

3. перен. (вызывать глубокое чувство) тро́гать;

1-3 см. крану́ць 1-3

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

крана́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.

1. Датыкацца, дакранацца да каго‑, чаго‑н.; чапаць. Аляксандра кранала сына за плячо, будзіла. Пестрак. Да дрэў прыглядваўся Сымон, Кранаў рукой дубочкі. Бялевіч. // Працягваючыся да пэўнага месца, даставаць сабой каго‑, што‑н. Пышная шавялюра, акуратна зачэсаная на патыліцу, аж кранала плечукоў. Хведаровіч. Вось перад ім [Асілкам] сцяной высокай раскінуўся вячысты бор. Вяршынямі кранаў аблокі і засланяў наўсцяж прастор. Машара.

2. (звычайна з адмоўем). Браць у рукі што‑н., карыстацца чым‑н. Па інструкцыі, калі міна.. не ўзарвецца, кранаць яе нельга: замыканне можа наступіць зусім нечакана і партызана разнясе на кавалкі. Карпюк.

3. Парушаць чый‑н. спакой; дакучаць, турбаваць. [Порхаўка:] Год праляжу на баку, абы мяне не краналі. Гурскі. Ведаючы характар брыгадзіра, Зіна неяк не хацела кранаць Языковіча, ёй не хацелася абвастраць з ім адносіны. Кавалёў. // перан. Спыняцца на кім‑, чым‑н., закранаць каго‑, што‑н. у прамове, гутарцы. Аграном расказваў пра значэнне севазвароту. Гэту тэму не раз кранаў і Васіль. Шамякін.

4. перан. Хваляваць, расчульваць. Кранаюць сэрца родныя абрысы: Смаленск і Орша, Слаўнае, Барысаў, І я з акна крычу: «Дзень добры, Мінск!» Пушча.

5. Сваім уздзеяннем змяняць пачатковы выгляд або парушаць цэласць чаго‑н. Ля мёрзлага прычала Стаяць радком чаўны. Вайна і іх кранала: Прабітыя яны. Калачынскі. Хутка скончылася жыта і пачалося бугрыстае поле, якое даўно ўжо не кранаў плуг. Федасеенка. // чым. Злёгку пакрываць паверхню чаго‑н. Восень ледзь-ледзь кранае першай пазалотай лісце бяроз і асін. Шамякін. Кранае шэрань скроні на галаве юначай... Дубоўка. // перан. Пакідаць след, выклікаць змены ў чым‑н. У абліччы дзяўчыны і ў тоне, якім яна размаўляла, было нешта ад той слаўнай, крылатай маладосці, якую яшчэ ледзь-ледзь кранае сталасць. Хадкевіч. // перан. Парушаць, наносіць якую‑н. шкоду. — Што таварышу Кісялю да працадня! Для яго гэта пусты гук, які не кранае яго ўласнага дабрабыту. Паслядовіч.

6. Прыводзіць у рух; варушыць што‑н. Кранаць лейцы. □ Позні час. Вецер шастае глуха, Голле яблынь кранае ў садку. Ляпёшкін. // Узнікаючы, выклікаць лёгкі рух чаго‑н. Юзікавы губы ледзь кранае ўсмешка. Крапіва.

7. Цягнучы, папіхаючы, зрушваць з месца, прымушаць рухацца. Цягнік кранае вагоны.

8. без дап. Разм. Тое, што і кранацца (у 1 знач.). Фурманка кранае з месца.

•••

Кранаць за жывое — тое, што і браць (узяць) за жывое (гл. браць).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Крана́ць ’датыкацца да чаго-небудзь, чапаць’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Гарэц., Мядзв.). Да *кратнуць. Спачатку крануць (< *кратнуць). Потым па аналогіі кранаць. Гл. кратаць 2.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

крана́льны тро́гательный; см. крана́ць 3

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

абыхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; незак.

1. гл. абысці.

2. перан., каго-што і без дап. Кранаць пачуцці, хваляваць, турбаваць.

Гэта яго не абыходзіла.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

усо́вещивать несов. крана́ць сумле́нне (каго); (стыдить) саро́міць, сарамаці́ць; (уговаривать) угаво́рваць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

крану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце.

Зак. да кранаць.

•••

Пальцам не крануць каго — не прычыніць ніякай шкоды каму‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пакра́тваць

‘варушыць чым-небудзь (пакратваць рукой); дакранацца да каго-небудзь, чаго-небудзь (пакратваць руку); выклікаць пачуццё у каго-небудзь, кранаць каго-небудзь, што-небудзь (неспакой пакратваў сэрца)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. пакра́тваю пакра́тваем
2-я ас. пакра́тваеш пакра́тваеце
3-я ас. пакра́твае пакра́тваюць
Прошлы час
м. пакра́тваў пакра́твалі
ж. пакра́твала
н. пакра́твала
Загадны лад
2-я ас. пакра́твай пакра́твайце
Дзеепрыслоўе
цяп. час пакра́тваючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)